Αποκλιμακώνεται η τεχνητή κρίση με τις πληρωμές αερίου της Gazprom

Το ρωσικό προεδρικό διάταγμα 172 με το οποίο ο πρόεδρος Πούτιν επιχείρησε να αλλάξει τη διαδικασία πληρωμής των μακροπροθέσμων συμβολαίων που διατηρεί η Gazprom με Ευρωπαίους εισαγωγείς, θα μπορούσε υπό προϋποθέσεις να αποτελέσει μονομερή αλλαγή θεμελιώδους όρου αυτών των συμβάσεων. Δεν χρειαζόταν όμως να αποτελέσει επί μήνες διελκυστίνδα ανάμεσα στο Κρεμλίνο και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή που δημιούργησε οιονεί κρίση τροφοδοσίας αυξάνοντας τις τιμές αερίου στην Ευρώπη, επ’ ωφελεία σε τελική ανάλυση της ίδιας της Ρωσίας.

Η απόπειρα αλλαγής των όρων των συμβάσεων, που θα ίσχυε εάν η Ρωσία απαιτούσε την αλλαγή του νομίσματος πληρωμής, αποτελούσε μια δυνητική εμπορική αντιμαχία που μετατράπηκε σε πολιτική σύγκρουση από τη στιγμή που η Επιτροπή αποφάνθηκε, χωρίς να το τεκμηριώσει επαρκώς, ότι η μετατροπή των ευρώ ή των δολαρίων σε ρούβλια θα παραβίαζε τις κυρώσεις. Οσο και εάν κανείς ψάξει δεν θα βρει νομική γνωμάτευση της Επιτροπής με την επισημότητα και τη λεπτομέρεια που θα πρέπει να αποδίδεται σε ένα τέτοιο έγγραφο, σε μια τόσο φορτισμένη και τόσο επικίνδυνη γεωπολιτική συγκυρία.

Το κείμενο μίας σελίδας που εμφανίστηκε ως γνωμάτευση και εν συνεχεία διέρρευσε στον Τύπο αποτελούσε non paper, που σε επίπεδο δηλώσεων ερμηνεύθηκε με προχειρότητα κατά το δοκούν από Ευρωπαίους αξιωματούχους προκαλώντας περισσότερη σύγχυση και περισσότερα προβλήματα από όσα υποτίθεται ότι θα επέλυε.

Από τη στιγμή που η Ρωσία θα δεχόταν πληρωμές στο νόμισμα της σύμβασης, το βασικό πρόβλημα απομακρύνθηκε. Το διάταγμα 172 δημιουργούσε ωστόσο τρεις νέες διαδικαστικές αλλαγές: α) το άνοιγμα λογαριασμών σε ρωσικά υποκαταστήματα της Gazprombank, αποφεύγοντας έτσι τον κίνδυνο «παγώματος» των εν Ε.Ε. λογαριασμών της τράπεζας σε περίπτωση περαιτέρω επιδείνωσης των ρωσο-ευρωπαϊκών σχέσεων, β) την κατ’ εντολήν του αντισυμβαλλόμενου της Gazprom μετατροπή των ευρώ ή δολαρίων σε ρούβλια, με ακαθόριστη ωστόσο συναλλαγματική ισοτιμία και διαδικασία, και γ) την εκπλήρωση της υποχρέωσης πληρωμής μόνο μετά το πέρας της συναλλαγματικής μετατροπής.

Από τα τρία σημεία η Επιτροπή επικέντρωσε την κριτική της στο 2ο και το 3ο, επιχειρηματολογώντας ότι αποτελούν παραβίαση των κυρώσεων γιατί εμπλέκουν τη ρωσική κεντρική τράπεζα (ΡΚΤ) που βρίσκεται σε καθεστώς κυρώσεων, ενώ η Gazprombank έχει ως γνωστόν εξαιρεθεί από τις κυρώσεις.

Οι επεξηγήσεις εν είδει δελτίου Τύπου «απαντήσεων σε συχνές ερωτήσεις» που δημοσιοποίησε η Επιτροπή την ημέρα της ορθόδοξης Μεγάλης Παρασκευής αναγνώριζαν ότι το άνοιγμα των δύο λογαριασμών δεν παραβίαζε τις κυρώσεις, ούτε βέβαια η εντολή μετατροπής συναλλάγματος. Η δυνητική παραβίαση εντοπιζόταν στο ότι η μετατροπή σε ρούβλια «θα μπορούσε» να θεωρηθεί παράνομος δανεισμός της Gazprombank προς το ρωσικό δημόσιο.

Το γιατί ουδέποτε τεκμηριώθηκε επαρκώς. Προφανώς διέλαθε την προσοχή της Επιτροπής το γεγονός ότι η Gazprombank ανήκει στην Gazprom, που ελέγχεται κατά 51% από το ρωσικό κράτος και εποπτεύεται από τη ρωσική κεντρική τράπεζα. Αυτό που επεδίωκε η Μόσχα με αυτή τη διαδικασία δεν ήταν τόσο η στήριξη του ρουβλίου, αν και με τον πολιτικό αχό που δημιουργήθηκε και αυτός ο στόχος εν μέρει εξυπηρετήθηκε.

Ο βασικός στόχος ήταν να συγκεντρωθεί στην Gazprombank Ρωσίας σημαντικό μέρος των λογαριασμών σκληρού συναλλάγματος που η Ρωσία δεν μπορεί να συντηρεί εκτός Ρωσίας ή εντός της ευρισκόμενης σε καθεστώς κυρώσεων κεντρικής τράπεζας.

Από τη στιγμή που οι Ευρωπαίοι αντισυμβαλλόμενοι της Gazprom θα κατέβαλλαν το εκάστοτε τιμολόγιο πλήρως και στο νόμισμα της σύμβασης δηλώνοντας ότι έχουν πληρώσει το τελικό ποσό με την εκάστοτε τρέχουσα ημερήσια ισοτιμία, το πότε αυτό το νόμισμα θα μετατρεπόταν σε ρούβλια και με τι ισοτιμία ήταν καθαρά ρωσικό εσωτερικό θέμα.

Εάν η Gazprom έλεγε μετά τη συναλλαγματική μετατροπή, π.χ. στην ΕΝΙ, ότι υπάρχει υπόλοιπο πιστωτικό ή χρεωστικό, με το επιχείρημα ότι η μετατροπή έγινε μετά από 1 ή 2 ή 7 ημέρες, το θέμα θα εκκαθαρίζονταν εξωλογιστικά μετά από μήνες, καθώς το δυνητικά επίδικο ποσό θα ήταν ελάχιστο. Δεν θα υπήρχε ωστόσο βάση για να πανικοβληθούν οι αγορές που κατά την κορύφωση του αλαλούμ έφτασαν στις 6 Μαΐου 2022 στα 104,76 €/MWh για την τιμή TTF, όταν πριν από ένα έτος η τιμή ήταν 24,2 €/MWh.

Μια τέτοια διαφωνία ωστόσο δεν θα αποτελούσε σε καμία περίπτωση βάση για την Gazprom να διακόψει τις εξαγωγές, καθώς κάτι τέτοιο θα σήμαινε ότι θα θυσίαζε τα μακροπρόθεσμα συμβόλαιά της που περιλαμβάνουν ρήτρες υποχρεωτικής κατανάλωσης (take or pay) και τα οποία λήγουν μεταξύ 2030-2035. Αυτό το γνωρίζουν όλες οι ευρωπαϊκές εταιρείες που έχουν τέτοιες συμβάσεις.

Εάν απελευθερώνονταν από τις ρήτρες take or pay, τότε η διαφοροποίηση εναντίον της Ρωσίας θα γινόταν πολύ ταχύτερα από τους ρυθμούς με τους οποίους επιχειρείται τώρα και αυτό είναι κάτι για το οποίο η Μόσχα σίγουρα δεν θέλει να διευκολύνει.

Την περασμένη εβδομάδα, η ίδια η ρωσική κεντρική τράπεζα διευκρίνισε ότι η πληρωμή του ποσού στο νόμισμα της σύμβασης καλύπτει την υποχρέωση πληρωμής για τον εισαγωγέα, ενώ η μετατροπή σε ρούβλια θα γίνεται εντός 48 ωρών ώστε να μην μπορεί να θεωρηθεί δανεισμός και θα γίνεται κατά τρόπο που δεν θα εμπλέκει την κεντρική τράπεζα.

Η πραγματική λύση έχει σε μεγάλο βαθμό ήδη δοθεί από τη στάση των μεγάλων ευρωπαϊκών εταιρειών που κατά δήλωση του Ιταλού πρωθυπουργού έχουν ήδη ανοίξει και τους δύο λογαριασμούς στην Gazprombank. Πολλές φαίνεται να έχουν ήδη πληρώσει…

Αυτή η κρίση αποκλιμακώνεται, μακάρι επίσης να αποκλιμακωνόταν η μνημειώδης προχειρότητα και καταφανής ανεπάρκεια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

* Ο δρ Θεόδωρος Τσακίρης είναι αναπληρωτής καθηγητής Γεωπολιτικής και Ενεργειακής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.

** Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στην Καθημερινή της Κυριακής. 

Ακολουθήστε το Money Review στο Google News