Η συνοχή του χρήματος
Με την οικογένεια των αποδόσεων των δεκαετών κυβερνητικών ομολόγων των χωρών της Ευρωζώνης να συμπιέζεται σε ένα εύρος από περίπου -0,65% (Γερμανία) μέχρι περίπου +0,6% (Ελλάδα), αποδεικνύεται από πλευράς νομισματικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας η επιτυχής αποκατάσταση του χρήματος, η συνοχή του οποίου αμφισβητήθηκε στην κορύφωση της κρίσης στη ζώνη του ευρώ το διάστημα 2010-12.
Όπως αναφέρει ο Mario Draghi, «η συνοχή του χρήματος σημαίνει όχι μόνον ότι το χρήμα διατηρεί την αξία του με την πάροδο του χρόνου, δηλαδή τη σταθερότητα των τιμών. Σημαίνει, επίσης, ότι το χρήμα είναι ανταλλάξιμο σε ολόκληρο το φάσμα· δηλαδή, μεταξύ των χωρών. Ωστόσο, σε εκείνη την περίοδο, τα νομισματικά και χρηματοπιστωτικά περιουσιακά στοιχεία και ιδίως οι τραπεζικές καταθέσεις σταμάτησαν να είναι ελεύθερα ανταλλάξιμα σε ολόκληρη τη ζώνη του ευρώ. Σε ορισμένες χώρες έγιναν ανταλλάξιμα σχεδόν αποκλειστικά εντός των εθνικών συνόρων. Αυτό που προκαλούσε την παραπάνω διαδικασία ήταν ο φόβος ότι τα περιουσιακά στοιχεία που βρίσκονται στις πιο εύθραυστες χώρες θα μπορούσαν να μετατραπούν σε νομίσματα διαφορετικά από το ευρώ».
Στην αρχή της κρίσης, ο αποκλεισμός της Ελλάδας από τις διεθνείς αγορές αποκάλυψε τη λανθασμένη εντύπωση ότι τα κρατικά ομόλογα είναι risk-free, προκαλώντας μια ταχεία ανατίμηση του κινδύνου σε όλο το φάσμα των κυβερνητικών ομολόγων των ελλειμματικών χωρών μελών της Ευρωζώνης. Οι χρηματοπιστωτικές αγορές άρχισαν να διασπώνται κατά μήκος των εθνικών γραμμών, και παράλληλα η έλλειψη ρευστότητας, σε συνδυασμό με την απομείωση του κεφαλαίου εξαιτίας των εγχώριων ζημιών, ανατροφοδότησε την πιστωτική ασφυξία. Προεξοφλώντας ένα καθοδικό σπιράλ οικονομικής ανάπτυξης, πολλοί επενδυτές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η μόνη διέξοδος για τις χώρες που επλήγησαν από την κρίση, δεδομένης της θεσμικής αρχιτεκτονικής της ζώνης του ευρώ, ήταν η αποχώρησή τους από το κοινό νόμισμα. Υπήρχε η πεποίθηση ότι αυτό θα τους επέτρεπε να υποτιμήσουν τα νομίσματά τους και να ανακτήσουν έτσι τη νομισματική τους κυριαρχία. Ακριβώς, ο φόβος της μετατροπής (redenomination risk) σε νομίσματα χαμηλότερης αξίας συνιστά την κύρια αιτία της διεύρυνσης των περιθωρίων κινδύνου (spreads) των κυβερνητικών ομολόγων, γεγονός που επιδείνωσε περαιτέρω την ήδη κακή ισορροπία που υπήρχε στις πιο ευάλωτες οικονομίες.
Στην κορύφωση της κρίσης το καλοκαίρι του 2012, όταν η ΕΚΤ διεμήνυσε στις αγορές ότι θα κάνει οτιδήποτε χρειαστεί για να προστατεύσει το κοινό νόμισμα, έθεσε κατά κάποιο τρόπο τον δάκτυλον επί των τύπων των ήλων. Για την ακρίβεια απέδειξε, όπως και ανέδειξε, τον πολιτικό χαρακτήρα του εγχειρήματος. Είπε χαρακτηριστικά ο Draghi: «Όταν οι άνθρωποι μιλάνε για την ευθραυστότητα του ευρώ και την αυξανόμενη ευθραυστότητα του ευρώ, […] υποτιμούν το μέγεθος του πολιτικού κεφαλαίου που επενδύεται στο ευρώ […] νομίζουμε ότι το ευρώ είναι μη αναστρέψιμο […] Στο πλαίσιο της εντολής μας, η ΕΚΤ είναι έτοιμη να κάνει οτιδήποτε χρειάζεται για τη διατήρηση του ευρώ. Και, πιστέψτε με, αυτό θα είναι αρκετό.»
Με άλλα λόγια, η ανεξάρτητη νομισματική αρχή της Ευρωζώνης ξεκαθάρισε με την τοποθέτηση αυτή δύο πράγματα. Πρώτον, ότι το εγχείρημα του ευρώ θα πρέπει να θεωρείται αμετάκλητο καθόσον φέρει σημαντικό πολιτικό φορτίο. Και, δεύτερον, ότι η βασική διαφορά μεταξύ του ενιαίου ευρωπαϊκού νομίσματος και των προγενέστερων νομισματικών συστημάτων είναι ότι η Ευρωζώνη αντικατέστησε τα νομίσματα των κρατών-μελών της με το ευρώ, ως κοινό και μη αναστρέψιμο νόμισμα· σε αντιδιαστολή τόσο με τον «κανόνα χρυσού» πριν τον Β´ Παγκόσμιο πόλεμο όσο και με τον «κανόνα δολαρίου-χρυσού» στο Bretton Woods μεταπολεμικά, όπου κυκλοφορούσαν ξεχωριστά νομίσματα, τα οποία συνδέονταν είτε απευθείας με το πολύτιμο μέταλλο είτε μέσω του αμερικανικού δολαρίου ως νομίσματος «άγκυρας», αντιστοίχως.
Η Ιστορία έχει ήδη γράψει ότι η παραπάνω παρέμβαση του Mario Draghi στις 26 Ιουλίου του 2012 διαφύλαξε τη «νομισματική ειρήνη» στην περιοχή του ευρώ.
*Το κείμενο περιέχει αποσπάσματα από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Γκράβα «Οικονομικός Πόλεμος και Νομισματική Ειρήνη. Η Ελληνική Οικονομική Κατάθλιψη» (Πρόλογος: Γιάννης Στουρνάρας), που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ι.Σιδέρης (δεύτερη επιμελημένη ανατύπωση, Νοέμβριος 2020).
** Ο Κωνσταντίνος Γκράβας είναι διδάκτωρ του Τμήματος Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης (ΙΦΕ) του Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) και αναλυτής διεθνών αγορών.
Ακολουθήστε το Money Review στο Google News
