Ούτε κρυπτό, ούτε νόμισμα
Τα κρυπτονομίσματα -η πορεία τους στις αγορές και η αντιμετώπιση τους από τις Αρχές- αποτελεί πλέον καθημερινό, κυριολεκτικά, θέμα συζήτησης, ενασχόλησης κι επίδρασης στην οικονομία. Μόνο την τελευταία εβδομάδα, είχαμε αναζωπύρωση της πρότασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για «ψηφιακό ευρώ» (και ανακοίνωση πρότασης για ψηφιακό «πορτοφόλι»)΄ μοίρασμα ψηφιακών γουάν από την Κεντρική Τράπεζα της Κίνας΄ την (πολλοστή) ανάμιξη του Ελον Μασκ στην αγορά κρυπτονομισμάτων (αυτή τη φορά μέσω τουίτ και με εικόνα μια σπασμένη καρδιά…)΄ την ανακοίνωση ότι οι Αμερικανικές εποπτικές Αρχές ετοιμάζονται να αναλάβουν ένα πολύ πιο ενεργό ρόλο εντός της αγοράς κρυπτονομισμάτων΄ την ανακάλυψη από την Αστυνομία, που για άλλα έψαχνε, ενός «ανθρακωρυχείου» κοπής κρυπτονομισμάτων με χρήση κλεμμένης ηλεκτρικής ενέργειας στα εξωτικά Γουέστ Μίντλαντς της Αγγλίας. Την προηγούμενη εβδομάδα οι αγορές κρυπτονομισμάτων είχαν πέσει, την προ-προηγούμενη είχαν ανέβει, ο Μασκ τη μια είχε αγοράσει μαζικά και την άλλη είχε κατηγορήσει τα κρυπτονομίσματα, η κυρία Λαγκάρντ και ο κύριος Πάουελ δεν ξεχνούν τα κρυπτονομίσματα σε καμία από τις δημόσιες παρεμβάσεις τους, η Τράπεζα της Κίνας, παράλληλα με τις ετοιμασίες για το ψηφιακό γουάν, είχε ξεκινήσει κυνήγι των εταιριών που χρησιμοποιούσαν «τα άλλα» κρυπτονομίσματα, απάτες με κρυπτονομίσματα είχαν αποκαλυφθεί στην Τουρκία, ένα «σκυλο-νόμισμα» (κρυπτονόμισμα με σήμα ένα γιαπωνέζικο σκύλο) πρώτα έκανε ρεκόρ και μετά εξαφανίστηκε. Οι δε επενδυτές, σχεδόν παντού στον κόσμο, συνέχισαν να ενημερώνονται, να απορούν, να αγοράζουν και να χρησιμοποιούν κρυπτονομίσματα.
Τα κρυπτονομίσματα, στην πραγματικότητα, δεν είναι ούτε κρυφά, αφού λειτουργούν, με μεγάλη μάλιστα δημοσιότητα, μπροστά στα μάτια μας, ούτε, υπό νομική έννοια, νομίσματα, αφού ελάχιστα χρησιμοποιούνται για αγορά προϊόντων, ενώ δεν αποτελούν, ακόμα, αναγνωρισμένες νομισματικές μονάδες (legal tender). Η βασική τους λειτουργία είναι η διενέργεια συναλλαγών εντός αρρύθμιστων αγορών/πλατφορμών, μέσω χρήσης της τεχνολογίας, με πρόσβαση από όλους, ειδικούς και εντελώς αστοιχείωτους πολίτες. Αποτελούν έτσι το βασικό μέρος της λεγόμενης «αποκεντρωμένης», δηλαδή αρρύθμιστης, «χρηματοοικονομικής δραστηριότητας» (βλ. Αν. Στάμου, «Το DeFi και η εποπτεία του», στο Money Review, 22-5-2021), η οποία είναι συγχρόνως μια πραγματικότητα, μια πρόκληση και μια απειλή για τις αγορές κεφαλαίου και για την παγκόσμια οικονομία γενικότερα.
Από τις πολλές, άλλοτε επικαλυπτόμενες και άλλοτε αλληλοσυγκρουόμενες, πτυχές του φαινομένου, θα επιχειρήσω μια συνοπτική ανάδειξη των σημαντικότερων:
- Η συζήτηση, και η πορεία, προς επίσημα ψηφιακά νομίσματα. Συνιστά μια προσπάθεια «εξημέρωσης» εκ μέρους των κεντρικών τραπεζών της γενικότερης τάσης χρήσης της τεχνολογίας από πολίτες-καταναλωτές-επενδυτές και ακολουθεί μάλλον προδιαγεγραμμένα χνάρια: το πρώτο επίσημο ψηφιακό νόμισμα λειτουργεί στις Μπαχάμες από τον Οκτώβριο του 2020, στην Κίνα είναι στα σκαριά, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει δημοσιεύσει από τον Οκτώβριο του 2020 Έκθεση για το «ψηφιακό ευρώ», έχει ολοκληρώσει τη διαβούλευση και η Επιτροπή αναμένεται να κάνει επίσημη πρόταση. Γενικώς, κατά την Bank of International Settlements το 80% των κεντρικών τραπεζών ανά τον κόσμο εξετάζουν την πιθανότητα θέσπισης επίσημου ψηφιακού νομίσματος. Ωστόσο το ζήτημα αυτό, όσο και αν σηματοδοτεί μια κρίσιμη οικονομική εξέλιξη, είναι μάλλον περιθωριακό σε σχέση με τη βασική λειτουργία των κρυπτονομισμάτων, η οποία βρίσκεται, όπως ειπώθηκε, στις (αρρύθμιστες) αγορές.
- Η χρήση και οι κίνδυνοι στις αγορές. Όπως είναι σήμερα η κατάσταση, βρισκόμαστε υπό τη σκέπη του γενικού κανόνα «ό,τι δεν απαγορεύεται, επιτρέπεται» και, επειδή δεν υπάρχει συστημική και συντονισμένη ρύθμιση, σχεδόν όλα μοιάζουν να επιτρέπονται. Δεν υπάρχουν κανόνες -ούτε νομικοί κανόνες, αλλά ούτε και κανόνες του παιχνιδιού-, η πρόσβαση είναι εύκολη αλλά η γνώση του τι γίνεται μετά την πρόσβαση αδύνατη, η αποκοπή από την οποιαδήποτε «οικονομική πραγματικότητα» πλήρης, οι διακυμάνσεις εγγενείς και ακραίες. Εντός της φετινής χρονιάς, μια στιγμή-αιχμή, μέσω της οποίας η κοινότητα των επενδυτών και των ειδικών αντιλήφθηκε με τον πιο εύγλωττο τρόπο τα χαρακτηριστικά και τα προβλήματα του θαυμαστού καινούργιου κόσμου ήταν το «γκρέμισμα» του bitcoin και η απώλεια, μέσα σε μια μέρα (18 Μαΐου 2021), του 30% της αξίας του, υπό τη διπλή «επιρροή» της Κίνας και του Ελον Μασκ. Αργότερα, βέβαια, «συνήλθε» και διατηρεί, εντός της χρονιάς, μια συνολική άνοδο πάνω από 200%.
- Η συμβολή σε εγκληματικές δραστηριότητες. Άυλα, ανώνυμα, αρρύθμιστα: τα κρυπτονομίσματα αποτελούν ιδανικό καταφύγιο και προτιμητέα μέθοδο στον κόσμο του οικονομικού, ειδικά του διαδικτυακού, εγκλήματος. Ξέπλυμα χρήματος, στην πρώτη γραμμή, απάτες, σκοτεινά ανταλλακτήρια, ψεύτικα ή κλεμμένα «πορτοφόλια» και γενικώς όλη η γκάμα των εγκληματικών πράξεων που διευκολύνει η τεχνολογία και ο κυβερνοχώρος. Προτεραιότητα για τις διωκτικές αρχές, το ζήτημα έχει αντιμετωπιστεί, μέχρι στιγμής, κυρίως από την πλευρά του «ξεπλύματος», που έχει υπαχθεί από το 2019 εντός του πεδίου της διεθνούς ρυθμιστικής Αρχής (FATF), ενώ υπάρχουν νόμοι στις περισσότερες χώρες (και στην Ελλάδα) για την παρακολούθηση αυτής της πτυχής, μέσω υποχρεωτικών αναφορών στις αρμόδιες εποπτικές Αρχές (στην Ελλάδα, στην Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς).
- Ο ρόλος της εποπτείας. Πλην του ξεπλύματος, η εποπτικές αρχές κρούουν καμπανάκια αλλά δεν έχουν όπλα. Ωστόσο το φαινόμενο, όπως περιγράφηκε, συγκροτεί ένα νέο είδος «σκοτεινής οικονομίας» (shadow banking), έναντι του οποίου οι επόπτες δεν επιτρέπεται να μείνουν ασυγκίνητοι. Στην παρούσα φάση υπάρχουν χώρες που έχουν προβεί, με δική τους πρωτοβουλία, στη θέσπιση νομικού πλαισίου (κυριότερα παραδείγματα από τον ευρωπαϊκό χώρο η Μάλτα και η Ιταλία), ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει δημοσιοποιήσει, το 2020, μια δέσμη προτάσεων: Markets in Crypto Assets-MICA, κάτι σαν ένα «Σύνταγμα» στο πεδίο των κρυπτονομισμάτων, Digital Operation Resilience-DORA, που περιέχει διαμόρφωση λειτουργικών παραμέτρων του χρηματοπιστωτικού τομέα ενόψει επίσημης εισόδου των κρυπτονομισμάτων, distributed ledger technology, που ρυθμίζει (πειραματικά) ζητήματα ειδικής τεχνολογίας. Επίκεντρο της πρωτοβουλίας, αντίστοιχη της οποίας, όπως είδαμε, προετοιμάζουν και οι ΗΠΑ, είναι η διαμόρφωση προϋποθέσεων για την αγορά κρυπτονομισμάτων, η αδειοδότηση των εταιριών, η θέσπιση κεφαλαιακών απαιτήσεων, η συνεργασία των εποπτικών αρχών. Εν τω μεταξύ βέβαια -γιατί και τέτοια ρυθμιστική πρωτοβουλία παίρνει χρόνο- και η τεχνολογία και οι αγορές τρέχουν.
- Η περιβαλλοντική διάσταση. Έχει υπολογιστεί ότι για την «εξόρυξη» (mining) των κρυπτονομισμάτων χρειάζεται περισσότερη ηλεκτρική ενέργεια από όση καταναλώνει μια χώρα σαν τη Σουηδία μέσα σε ένα χρόνο. Αυτό έχει προκαλέσει σκέψεις και αντιδράσεις -ήταν εξάλλου και ο, επίσημος, λόγος που «απέσυρε» την αρχική υποστήριξη του ο σε πρώτη φάση ένθερμος Μασκ- από πολίτες, οργανώσεις και κράτη, ιδίως καθώς έχουμε μπει σε εποχή που η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής αποτελεί τον υπ’ αριθμόν ένα διεθνή στόχο.
- Η φορολογική διάσταση. Οι σχετικές συναλλαγές είναι εντελώς εκτός πλαισίου σήμερα (με βασική εξαίρεση την Κίνα, όπου, λόγω κεντρικής «εποπτείας», το κράτος έχει επιβάλει ένα φόρο εξαγωγών 25%), με αποτέλεσμα την αδιαφάνεια αλλά και τεράστια διαφυγόντα κέρδη για τα δημόσια ταμεία. Συζητείται, ίσως και απαιτείται, να συμπεριληφθεί και αυτό το ζήτημα εντός της συζήτησης που έχει αρχίσει, και μάλιστα σε παγκόσμιο επίπεδο και με συντονισμό μεταξύ των χωρών, για μια πιο «δίκαια φορολόγηση».
- Η γεωπολιτική διάσταση. Προνομιακός χώρος, σε πρώτη φάση, των αναδυόμενων οικονομιών, ιδίως της Ασίας, οι συναλλαγές με κρυπτονομίσματα μετακινούνται, από την αρχή αυτής της χρονιάς, προς τη Δύση. Με συνολική κεφαλαιοποίηση ύψους 1 τρις επτακόσια δισεκατομμύρια ευρώ τον Απρίλιο του 2021 (με το bitcoin να αντιπροσωπεύει από μόνο του το 60% αυτού του πακτωλού), η παγκόσμια αγορά των κρυπτονομισμάτων είναι έτοιμη να αποτελέσει άλλο ένα πιόνι στον οικονομικό (ας ελπίσουμε να μείνει εκεί) πόλεμο Δύσης – Ασίας και ιδίως ΗΠΑ- Κίνας.
- Η σαγήνη για τους επενδυτές. Δεν πρέπει τέλος -στην πραγματικότητα είναι το πρώτο- να ξεχνάμε ή να υποτιμούμε ότι τα κρυπτονομίσμτα απαντούν σε πραγματικές και σύγχρονες ανάγκες: ευκολία συμμετοχής (έστω και αν είναι επιφανειακή), χρήση της τεχνολογίας και του διαδικτύου (έστω κι αν ενέχει μεγάλους κινδύνους), «δημοκρατικότητα» (λόγω του αρρύθμιστου χαρακτήρα), διαφοροποίηση χαρτοφυλακίων (ιδίως σε εποχές συνεχόμενων χρηματοπιστωτικών κρίσεων), ταχύτητα και διευκόλυνση συναλλαγών. Οι επενδυτές, οι καταναλωτές αλλά και πολλές επιχειρήσεις, ακόμα και αν δεν καταλαβαίνουν πλήρως όλες τις παραμέτρους, δείχνουν να τα θέλουν και να τα χρειάζονται, η δε τεχνολογική πρόοδος δεν γυρνά πίσω. Γι’ αυτό πιστεύω ότι η ορθή αντιμετώπιση κρύβεται σε δύο απλές -στη διατύπωση, όχι στην υλοποίηση- φράσεις: το φαινόμενο των κρυπτονομισμάτων αποτελεί μια πραγματικότητα, η οποία είναι μπροστά στα μάτια μας. Δεν πρέπει ούτε να το αγνοούμε, ούτε να το υποτιμούμε, αλλά ούτε και να το φοβόμαστε.
Ο Κώστας Μποτόπουλος είναι Συνταγματολόγος, πρ. Ευρωβουλευτής, πρ. Πρόεδρος της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς.
Ακολουθήστε το Money Review στο Google News
