Τα Σκληρά Μαθήματα Μιας Αεροπειρατείας
Η πρώτη αντίδραση της Ευρώπης στην υπόθεση Πρoτασέβιτς ήταν φυσικά το σοκ. Το γεγονός ότι η δικτατορική κυβέρνηση μιας τρίτης χώρας μπόρεσε να εξαναγκάσει ένα αεροπλάνο που εκτελούσε πτήση μεταξύ πρωτευουσών δυο κρατών-μελών της ΕΕ σε προσγείωση στην επικράτειά του και να απαγάγει δυο επιβάτες ήταν πρωτάκουστο. Το γεγονός ότι η Λευκορωσία προχώρησε σε μια τέτοια κίνηση ενώ ήδη βρισκόταν υπό καθεστώς κυρώσεων δείχνει αν μη τι άλλο την περιφρόνηση με την οποία τέτοιου τύπου δικτάτορες αντιμετωπίζουν την ΕΕ.
Η αντίδραση της ΕΕ ήταν, ομολογουμένως, άμεση. Η αναίδεια της πράξης ήταν άλλωστε τέτοια που ακόμα και φίλοι του Λουκασένκο μέσα στην ΕΕ, όπως ο Βίκτορ Ορμπάν, ήξεραν σε αυτό το ζήτημα δεν είχαν να κερδίσουν τίποτα από μια στήριξη προς το Μινσκ. Η ΕΕ συμφώνησε σε επιπλέον κυρώσεις προς το καθεστώς της Λευκορωσίας, ενώ κάλεσε τις αεροπορικές εταιρείες να αποφεύγουν τον εναέριο χώρο της. Καμία από αυτές τις κυρώσεις βέβαια δεν αλλάζει την τύχη του Προτασέβιτς και της φίλης του, που βρίσκονται πια στα χέρια του Λουκασένκο.
Παρά την ομόθυμη καταδίκη, το επεισόδιο έρχεται ως συνέχεια μιας σειράς εξευτελισμών της ΕΕ από αυταρχικά καθεστώτα, από την θλιβερή εικόνα του επιτρόπου εξωτερικών υποθέσεων Ζοζέπ Μπορέλ στην επίσκεψή του στην Μόσχα δίπλα στον Σεργκέι Λαβρόβ προ μηνών, στο πιο πρόσφατο sofagate των Φον ντερ Λέιεν-Μισέλ στο παλάτι του Ερντογάν στην Άγκυρα.
Η διαφορά είναι ότι αυτήν την φορά η προσβολή δεν προέρχεται από κάποια υπολογίσιμη δύναμη, αλλά από ένα μετα-σοβιετικό καθεστώς μιας μικρής και φτωχής χώρας που έδρασε μάλιστα μέσα στην επικράτεια της ΕΕ. Δηλαδή δεν είναι πια η ΕΕ αυτή η οποία «εξάγει δημοκρατία» στην Ευρωπαϊκή περιφέρεια – όπως της άρεσε να νομίζει την δεκαετία του ’90 – αλλά είναι οι αυταρχικοί γείτονές της αυτοί που εξάγουν ανασφάλεια και αστάθεια στην ΕΕ.
Υπάρχουν όμως και άλλες διαστάσεις της υπόθεσης Προτασέβιτς. Η πρώτη είναι ο ρόλος της Ρωσίας. Οι αρχικές αναφορές περί Ρώσων πρακτόρων που αποβιβάστηκαν στο Μινσκ αποδείχτηκαν λανθασμένες. Η αντίδραση της Μόσχας ήταν εξαιρετικά συγκρατημένη, προσπαθώντας να αποφύγει και την αποδοκιμασία προς τον Λουκασένκο και την στήριξη μιας προδήλως παράνομης πράξης. Η συγκυρία δεν βολεύει καθόλου την Ρωσία, μόλις μερικές ημέρες μετά την συνάντηση Λαβρόβ-Μπλίνκεν και λιγότερο από ένα μήνα πριν την συνάντηση Μπάιντεν-Πούτιν που «κλείδωσε» για τις 16 Ιουνίου. Το τελευταίο που χρειάζεται ο Ρώσος πρόεδρος ήταν μια νέα εστία έντασης στην σχέση του με την Δύση.
Πέρα από απλοϊκές ψυχροπολεμικές αναγνώσεις, η αεροπειρατεία του Μινσκ απέδειξε για άλλη μια φορά ότι το καθεστώς Λουκασένκο διατηρεί έναν υψηλό βαθμό αυτονομίας στην κατά τα άλλα εξαιρετικά στενή του σχέση με την Μόσχα. Όπως περίπου και η Βόρειος Κορέα στις σχέσεις της με την Κίνα, ο Λευκορώσος δικτάτορας γνωρίζει ότι το καθεστώς του είναι ταυτόχρονα γεωπολιτικό πλεονέκτημα και πονοκέφαλος για τον μεγαλύτερο πάτρωνά του, και εκμεταλλεύεται αυτήν την αντίφαση ανάλογα με τις περιστάσεις.
Ο Λουκασένκο δεν είναι άλλωστε κάποιος παρίας: πριν από λίγα χρόνια είχε αναδειχθεί σε συνομιλητή των μεγαλύτερων Ευρωπαϊκών δυνάμεων αναλαμβάνοντας μεσολαβητικό ρόλο στην ουκρανική κρίση. Τα δε τελευταία χρόνια παίζει ένα παιχνίδι υψηλού ρίσκου, πότε φλερτάροντας με την προοπτική συνένωσης Λευκορωσίας-Ρωσίας και πότε παρουσιαζόμενος ως εγγυητής της ανεξαρτησίας της Λευκορωσίας, υπενθυμίζοντας στην ΕΕ ότι αν η φιλοδυτική αντιπολίτευση τον ανατρέψει, η Μόσχα θα «καταπιεί» την χώρα του όπως έκανε με την Κριμαία.
Για την ΕΕ ένα άλλο ανησυχητικό σημάδι είναι η υποτονική αντίδραση των ΗΠΑ. Δεν είναι μόνο ότι ούτε και η Ουάσιγκτον επιθυμεί εντάσεις εν όψει της συνάντησης Πούτιν-Μπάιντεν. Είναι ότι η αμερικανική εξωτερική πολιτική έχει αναπροσανατολιστεί πια πλήρως από την Ευρώπη. Οι εποχές που η ασφάλεια των ανατολικών συνόρων του ΝΑΤΟ θεωρείτο το απόλυτο κριτήριο της αξιοπιστίας των ΗΠΑ, ή που η επέκταση της δημοκρατίας στην ανατολική Ευρώπη συνάρπαζε πολιτικούς και των δυο αμερικανικών κομμάτων, έχουν περάσει προ πολλού.
Η υπόθεση Προτασέβιτς είναι ακόμα μια υπενθύμιση ότι η γεωπολιτική και η λογική της ισχύος έχουν επιστρέψει στην Ευρώπη. Στην πραγματικότητα δεν είχαν αποχωρήσει ποτέ, απλά η σχετική ευημερία και υπεροπλία της ΕΕ στις δυο δεκαετίες μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου είχαν δημιουργήσει την ψευδαίσθηση ενός περιφερειακού «τέλους της ιστορίας». Από την Μεσόγειο στο Αιγαίο και από την Βαλτική στην Μαύρη Θάλασσα όμως, τα περιβόητα «σύνορα της Ευρώπης» δεν είναι πια χώρος ακτινοβολίας των ευρωπαϊκών αξιών, αλλά ένα ολοένα και πιο διάτρητο τείχος αντιμέτωπο με εξωτερικές πιέσεις κάθε είδους. Για τις χώρες που βρίσκονται κατά μήκος αυτής της συνοριογραμμής, τα διλήμματα είναι προφανή όσο και δισεπίλυτα.
Ακολουθήστε το Money Review στο Google News
