Τρίτο κύμα – ίδιο δίλημμα
Το άρθρο έχει γραφτεί από κοινού με τον Δημήτρη Α. Ιωάννου*
Κάθε νέα κυβερνητική απόφαση για την επιβολή περιοριστικών μέτρων (μη φαρμακευτικών, έως ότου εξασφαλισθούν αποτελεσματικά φαρμακευτικά) ή την διεύρυνση τους (lockdown), με σκοπό την αντιμετώπιση της επέκτασης της πανδημίας του Covid-19 στον πληθυσμό, όπως αυτά που ανακοινώθηκαν χθες για την Αττική, διεγείρει αντιδράσεις και αντιρρήσεις, κυριότερη από τις οποίες είναι αυτή που εκφράζεται με την επωδό «η κυβέρνηση στραγγαλίζει την οικονομία».
Την συγκεκριμένη άποψη φαίνεται πως ασπάζεται ένα μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης το οποίο, χωρίς αμφιβολία, συμπεριλαμβάνει όλους εκείνους που είναι θιασώτες συνωμοσιολογικών θεωριών, αλλά όχι μόνο. Την ασπάζεται επίσης και ένας αριθμός εμφρόνων συμπολιτών οι οποίοι παρά το γεγονός πως δέχονται ότι η πανδημία αποτελεί μία υπαρκτή απειλή για την δημόσια υγεία και την κοινωνική ευημερία, εν τούτοις θεωρούν πώς η προσπάθεια αντιμετώπισης της δεν έπρεπε να συμπεριλαμβάνει μέτρα τα οποία περιορίζουν την οικονομική και παραγωγική λειτουργία της χώρας.
Πρόκειται όμως για μία λανθασμένη αντίληψη η οποία δεν κατανοεί την βασική παράμετρο του προβλήματος: η οικονομία δεν «στραγγαλίζεται» από τις αποφάσεις της κυβέρνησης για περιορισμό των δραστηριοτήτων με βάση το social distancing. Αν η οικονομία «στραγγαλίζεται» αυτό συμβαίνει εξαιτίας ενός εξωγενούς παράγοντα πού είναι η πανδημία. Ένας παράγων που ούτως ή άλλως θα αποσυντόνιζε και θα αποδιάρθρωνε τις κοινωνικές και οικονομικές λειτουργίες, ό,τι και αν έκανε η κυβέρνηση.
Η λύση του προβλήματος που αντιμετωπίζει η κυβερνητική πολιτική δεν είναι να εκμηδενισθούν οι επιπτώσεις, γιατί αυτό θα ήταν αδύνατο, αλλά να περιοριστούν στο ελάχιστο δυνατόν. Πρώτα οι επιπτώσεις που αφορούν τις ανθρώπινες ζωές, και μετά αυτές που αφορούν την οικονομία. Μόνο που όταν ένα πρόβλημα είναι εξωγενές δεν μπορούμε να γνωρίζουμε την έκταση που θα λάβει και την έκταση των ζημιών που θα προκαλέσει.
Το υπονοούμενο δίλημμα που τίθεται μεταξύ κοινωνικής προστασίας και «στραγγαλισμού της οικονομίας», ότι, δηλαδή, θα μπορούσε να διασωθεί η οικονομία εάν υπήρχε μία υποχώρηση στο ζήτημα της συλλογικής υγείας είναι τελείως λανθασμένο διότι δεν αντιλαμβάνεται τον δυναμικό και εξωγενή χαρακτήρα του προβλήματος. Πέραν του γεγονότος ότι με μία απίστευτη κυνικότητα υπονοεί ότι εάν υπήρχε μία ελαφρά ή σοβαρότερη ανθρωποθυσία αυτό θα επέτρεπε να κρατηθεί η οικονομία αλώβητη. Στην πραγματικότητα βέβαια δεν υπάρχει δίλημμα δημόσια υγεία ή οικονομία.
Εάν δεν λαμβάνονταν μέτρα και η οικονομική δραστηριότητα συνεχιζόταν ανεξέλεγκτα, χωρίς social distancing, το αποτέλεσμα που θα προέκυπτε σε κάθε περίπτωση θα ήταν ότι η πανδημία θα ελάμβανε τέτοια έκταση ώστε η συνεπαγόμενη αποδιάρθρωση της κοινωνικής δραστηριότητας και οι οικονομικές της επιπτώσεις θα ήταν μεγαλύτερες από αυτές που παρατηρούνται με το ελεγχόμενο κλείσιμο τομέων και κλάδων της οικονομίας.
Τότε μάλιστα θα υπήρχε και ο κίνδυνος η κρίση να λάβει τις διαστάσεις μιας κοινωνικής καταστροφής με την έννοια ότι ενώ στον ελεγχόμενο περιορισμό της δραστηριότητας γίνεται προσπάθεια και επιτυγχάνεται να διατηρηθούν σε λειτουργία ζωτικές κοινωνικές δραστηριότητες, όπως είναι η τροφοδοσία σε τρόφιμα και φάρμακα, η ενέργεια, η υγεία, η ασφάλεια, και οι επικοινωνίες, σε περίπτωση που ο περιορισμός γινόταν άναρχα και καταστροφικά εξαιτίας της επέκτασης της πανδημίας και του κοινωνικού πανικού που θα προκαλούσε, το πιθανότερο είναι πως και αυτές οι δραστηριότητες θα πλήττονταν με πολύ σοβαρότερες οικονομικές και όχι μόνο επιπτώσεις από αυτές που προκαλεί ο ελεγχόμενος περιορισμός.
Το χαρακτηριστικό παράδειγμα που αποδεικνύει πόσο ψευδές είναι το δίλημμα «δημόσια υγεία ή οικονομική δραστηριότητα» είναι η Σουηδία και η σύγκριση της με τις άλλες Σκανδιναβικές χώρες. Η Σουηδία επιδιώκοντας να διατηρήσει ένα κανονικό ρυθμό ζωής και αλώβητες τις οικονομικές δραστηριότητες, εκείνο που πέτυχε τελικά ήταν να έχει χειρότερους δείκτες τόσο σε ποσοστά θνησιμότητας όσο και στην οικονομική δραστηριότητα σε σχέση με τις άλλες Σκανδιναβικές χώρες. Ανάλογα χειρότερους δείκτες είχαν στον ευρωπαϊκό νότο, Πορτογαλία και Ισπανία, έναντι της Ελλάδας που στο πρώτο κύμα της πανδημίας κινήθηκε προληπτικά και αποτελεσματικότερα. Τα στοιχεία του European Statistical Recovery Dashboard είναι κατατοπιστικά.
Στις συνθήκες αυτές και δεδομένου ότι ένας εξωγενής παράγων είναι πάντοτε απρόβλεπτος και μη ελέγξιμος δεν έχουν ιδιαίτερο νόημα οι προσπάθειες να εκτιμηθούν οι συνολικές επιπτώσεις που θα έχει στην οικονομία. Ακόμα λιγότερο νόημα βέβαια έχουν οι αιτιάσεις για κάποιες λανθασμένες εκτιμήσεις και προβλέψεις. Από την αρχή της πανδημίας, στην πραγματικότητα, δεν μπορούσαν να γίνουν προβλέψεις για τις οικονομικές συνέπειες και τις επιπτώσεις στο πραγματικό και στο δυνητικό ΑΕΠ και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίον οι μέχρι τώρα προβλέψεις αποδεικνύονται ανεδαφικές.
Έχουν ωστόσο νόημα, πλέον, οι προσπάθειες και οι δυνατότητες παρακολούθησης σε πραγματικό χρόνο και της πανδημίας στον πληθυσμό και της οικονομικής δραστηριότητας στις συνθήκες αντιμετώπισης της πανδημίας. Ώστε οι διαθέσιμοι, αλλά και περιορισμένοι, οικονομικοί πόροι να αξιοποιούνται πλέον ως drone money, υποστηρίζοντας αποτελεσματικότερα την ανθεκτικότητα της οικονομίας και της κοινωνίας.
Κατά την έξοδο από την πανδημία χωρίς αμφιβολία και το πραγματικό και το δυνητικό ΑΕΠ θα είναι πολύ χαμηλότερα από ότι στην χρονική στιγμή της εισόδου. Εκείνο που έχει σημασία όμως είναι ότι με βάση την λογική οι απώλειες του δυνητικού ΑΕΠ που θα έχουν προκύψει από την επιβολή περιοριστικών μέτρων θα είναι μικρότερες από τις απώλειες που θα προέκυπταν εάν δεν εφαρμόζονταν τα μέτρα αυτά. Και η οικονομία θα μπορεί να βρεθεί σε καλύτερο σημείο εκκίνησης για την ανάκαμψη – με την προϋπόθεση σχεδίου και ικανότητας αξιοποίησης των διαθεσίμων πόρων.
Πέραν τούτου το κυριότερο είναι πως μία κυβέρνηση πρέπει να κινείται με πρώτιστο κριτήριο την προστασία της ανθρώπινης ζωής και όχι την προστασία της οικονομικής δραστηριότητας. Η, ευτυχώς μειοψηφική, άποψη που ακούστηκε στην Αμερική πως «υπάρχουν μερικά πιο σημαντικά πράγματα από το να ζεις», (δηλαδή από το να ζουν οι άλλοι και κυρίως οι κοινωνικά αδύναμοι) είναι λανθασμένη και ανήθικη και μία κοινωνία η οποία θα επιχειρούσε να λειτουργήσει με βάση την αρχή αυτή θα κατέρρεε συντομότατα μεταβαλλόμενη σε ένα σωρό ερειπίων-συμπεριλαμβανόμενης και της οικονομίας της.
* Ο Δημήτρης Α. Ιωάννου και ο Χρήστος Α. Ιωάννου είναι οικονομολόγοι
Ακολουθήστε το Money Review στο Google News
