Πίσω από το Νομπέλ Οικονομικών

Η απονομή του βραβείου Νομπέλ Οικονομικών στους Daron Acemoglu, James A. Robinson και Simon Johnson αποτέλεσε αναγνώριση της εξαιρετικά σημαντικής προσφοράς τους σε μια αλυσίδα κρίσιμων ερωτημάτων που για δεκαετίες απασχόλησαν την Πολιτική Οικονομία και τα Οικονομικά της Ανάπτυξης. Το έργο καθενός τους είναι, προφανώς, εκτεταμένο. Θα αναφέρω τρεις συμβολές τους που αποτελούν σταθμό: α) Οι αποικιακές καταβολές της συγκριτικής ανάπτυξης. Μια εμπειρική διερεύνηση (Acemoglu, Simon, Johnson, 2001), β) Γιατί αποτυγχάνουν τα έθνη. Οι καταβολές της δύναμης, της ευημερίας και της φτώχειας (Acemoglu, Robinson, 2012), και γ) Δύναμη και Πρόοδος (Acemoglu, Johnson, 2023).

Το κεντρικό τους ερώτημα είναι, γιατί άλλες χώρες αναπτύχθηκαν οικονομικά και άλλες όχι. Είναι ένα ερώτημα που από διάφορες οπτικές αποτέλεσε αντικείμενο ανάλυσης πολλών οικονομολόγων, όπως των D. Landes (Πλούτος και φτώχεια των Εθνών), J. Diamond (Κατάρρευση και Οπλα, Μικρόβια και Ατσάλι), M. Roe Smith & L. Marx (Κινεί η τεχνολογία την ιστορία;). Ομως, η συμβολή των Acemoglou-Robinson-Johnson ήταν καταλυτική, καθώς συνδύασε νέα πεδία θεωρητικής σκέψης με συγκροτημένη εμπειρική τεκμηρίωση, οδηγώντας τη Θεωρία της Εξέλιξης σε νέα πεδία και υποκινώντας πολλές νέες προσεγγίσεις. Επιπλέον η πιο θεωρητική τους έρευνα χρησιμοποίησε υποδείγματα γενικής ισορροπίας από τη θεωρία παιγνίων για την επανεξέταση καίριων ερωτημάτων, που πηγαίνουν πίσω στους K. Marx, D. Ricardo, και A. Smith για τον ρόλο της ανισότητας στον εκδημοκρατισμό και την ανάπτυξη.

Στην ουσία, το έργο των τριών ανέδειξε τη σημασία του συσχετισμού δύναμης στην παγκόσμια οικονομία, τόσο για τις ήδη ανεπτυγμένες χώρες, όσο και για περιοχές στις οποίες η δύναμη ήταν εξαιρετικά ασύμμετρη (πρώην αποικίες Αμερικής, Αφρικής, Ασίας). Σε άλλες κοινωνίες, η δύναμη ενσωματώνεται σε θεσμικές ρυθμίσεις και κανόνες, ενώ σε άλλες ασκείται έξω από κάποιο τυπικό θεσμικό πλαίσιο. Και στις δύο περιπτώσεις αποτελεί καθοριστικό στοιχείο για την εξελικτική πορεία κάθε κοινωνίας. Το στοιχείο της δύναμης αναδεικνύεται ακόμα πιο έντονα στο τελευταίο βιβλίο «Δύναμη και Πρόοδος», που έχει τον υπότιτλο «Η χιλιετής μας μάχη για τεχνολογία και ευημερία». Στο έργο αυτό, ένα σημαντικό τμήμα αναφέρεται στην τεχνητή νοημοσύνη, στη δύναμη που προσφέρει, στις πιθανές οικονομικές συνέπειες και την κατανομή τους στις διάφορες χώρες (απασχόληση, εισοδήματα), σε θέματα πολιτικής εξουσίας και άσκησης ελέγχου στον εθνικό –και διεθνή– χώρο, και τελικώς στη δημοκρατία.

Η σχέση ανισοτήτων και δύναμης τους οδηγεί ευθέως σε ένα άλλο μεγάλο θέμα: τις συνέπειες της ανισότητας για τη διάχυση της γνώσης και τις διαφορετικές μορφές εξέλιξης μεταξύ των χωρών. Αναπότρεπτα, το θέμα των ανισοτήτων οδήγησε και στο ερώτημα, αν υπάρχει αιτιώδης σχέση μεταξύ δημοκρατίας και ανάπτυξης (D. Acemoglou, S. Naidu, P. Restrepo και J.A. Robinson, 2019). Στην ανάλυσή τους αυτή, επιβεβαιώνοντας και επεκτείνοντας τα αποτελέσματα προγενέστερης έρευνας δύο Ελλήνων οικονομολόγων (E. Papaioannou and G. Siourounis, Δημοκρατία και μεγέθυνση), οι συγγραφείς συμπεραίνουν ότι η δημοκρατία επηρεάζει θετικά τη μεγέθυνση, ανάλογα με το επίπεδο γνώσεων μιας κοινωνίας, ανεξάρτητα από το επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης μιας χώρας.

Η δημοκρατία επηρεάζει θετικά τη μεγέθυνση, ανάλογα με το επίπεδο γνώσεων μιας κοινωνίας, ανεξάρτητα από το επίπεδο ανάπτυξης μιας χώρας.
Για μια επιστήμη, στην οποία μέχρι πρόσφατα κυριαρχούσε η νεοκλασική θεωρία και η μοντελοποίηση, χωρίς χώρο για πολιτικές-κοινωνικές παραμέτρους, που, όμως, στην πραγματική ζωή καθορίζουν αποφασιστικά τις εξελίξεις, η βράβευση του έργου των Acemoglu, Robinson και Johnson αποτελεί –επιτέλους– μια αναγνώριση ότι η πραγματικότητα που διαμορφώνεται, παίρνει διαστάσεις που, πλέον, δεν μπορούν να αγνοούνται στην οικονομική ανάλυση χωρίς τον κίνδυνο σοβαρών αρνητικών συνεπειών για τις κοινωνίες μας. Τα προβλήματα από τις εσωτερικές ανισότητες, τα τεχνολογικά χάσματα, η λειτουργία της δημοκρατίας, η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής –πεδία με κεντρική θέση στις αναλύσεις τους– είναι πολύ σημαντικά για να αγνοηθούν. Το έδειξε η εμπειρία της διεθνούς κρίσης των ετών 2007-2008 και η τότε αποτυχία της κυρίαρχης οικονομικής σκέψης να υποψιαστεί καν την πραγματικότητα που προκάλεσε την κρίση.

Το έργο των τριών βραβευμένων, εκτός του ότι αγγίζει τα παραπάνω μεγάλα ζητήματα του σημερινού μας κόσμου, έχει και μια άλλη ιδιότητα που δεν είναι συνηθισμένη: δεν είναι δογματικό, θέτει ερωτήματα, επισημαίνει αβεβαιότητες στις απαντήσεις, τις πιθανότητες να διαφοροποιούνται τα συμπεράσματα ανάλογα με την οπτική γωνία που έχει κανείς.

Μετά το πρόσφατο βιβλίο «Δύναμη και Πρόοδος», οι συγγραφείς έχουν θέσει το σκαλοπάτι για να προχωρήσουν πιο πέρα την ανάλυσή τους στα θέματα του αύριο, που συνδέονται με νέες τάσεις, κινδύνους και αναγκαίες «προνοητικές πολιτικές», οι οποίες καθορίζουν τη σχέση μιας κοινωνίας με το μέλλον της. Η αποκωδικοποίηση των συμπερασμάτων αυτών έχει σημαντικό βάρος και για την Ελλάδα.

Τους ευχαριστούμε πολύ.

*Ο κ. Τάσος Γιαννίτσης είναι ομότιμος καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών.

** Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στην Καθημερινή της Κυριακής. 

Ακολουθήστε το Money Review στο Google News