Για πόσο καιρό το ρωσικό αέριο θα τροφοδοτεί την Ευρώπη;

Δύο χρόνια και μερικούς μήνες μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και την απόφαση της Ε.Ε. να απεξαρτηθεί από τις εισαγωγές ενέργειας από τη Ρωσία, η εικόνα σε ό,τι αφορά την προμήθεια της ευρωπαϊκής αγοράς φυσικού αερίου παραμένει εξαιρετικά θολή, εάν όχι ανησυχητική. Καθότι, σε αντίθεση με το πετρέλαιο και τον άνθρακα, οι εισαγωγές των οποίων έχουν μηδενιστεί, το ρωσικό αέριο εξακολουθεί, αν και σημαντικά μειωμένο, να τροφοδοτεί πολλές ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας.

Ενώ από τον Ιανουάριο του 2023 απαγορεύτηκαν οι εισαγωγές πετρελαίου και άνθρακα, κάτι τέτοιο δεν ίσχυσε για το φυσικό αέριο και το εμπλουτισμένο ουράνιο. Για τον απλούστατο λόγο ότι δεν υπήρχαν διαθέσιμοι εναλλακτικοί προμηθευτές που να ανταποκρίνονται στα μεγέθη και στη δομή της ευρωπαϊκής αγοράς. Γι’ αυτό ακόμη και σήμερα δεν έχει απαγορευτεί η προμήθεια αερίου από τη Ρωσία, μέσω αγωγών ή LNG.

Παρά το πλέγμα των αμερικανικών και των ευρωπαϊκών κυρώσεων κατά της Ρωσίας του Βλαντιμίρ Πούτιν, και τις όποιες προτροπές και προσπάθειες από πλευράς Ε.Ε. να πείσει τις χώρες-μέλη να αποκοπούν από το ρωσικό ενεργειακό άρμα, αυτό εξακολουθεί να κινεί ένα αξιόλογο τμήμα της ευρωπαϊκής βιομηχανίας. Το 2021 οι εισαγωγές ρωσικού αερίου κάλυπταν το 40% των συνολικών αναγκών της Ευρώπης, ενώ οι εισαγωγές πετρελαίου και άνθρακα ικανοποιούσαν το 20% των αναγκών.

Με πολιτική απόφαση των Βρυξελλών τον Μάρτιο του 2022 απαγορεύτηκε πλήρως στα κράτη-μέλη της Ε.Ε. να εισάγουν ρωσικό αργό και προϊόντα, αλλά και θερμικό άνθρακα, κάτι που ίσχυσε από τον Ιανουάριο του 2023. Παράλληλα, μέσω του προγράμματος REPowerEU δόθηκαν κίνητρα και τεχνική υποστήριξη για ευρείας κλίμακας εισαγωγές LNG, με άμεσο στόχο την αντικατάσταση του μέσω αγωγών διακινούμενου ρωσικού αερίου. Εκτοτε η Ευρώπη αντικατέστησε σε ένα σημαντικό βαθμό το εισαγόμενο ρωσικό αέριο με εισαγωγές καταριανού και αμερικανικού LNG, αντικαθιστώντας τη μια εξάρτηση με μια άλλη.

Σήμερα το ρωσικό αέριο εξακολουθεί να καλύπτει ένα αξιόλογο τμήμα της κατανάλωσης αερίου στην Ευρώπη, αν και οι εισαγωγές από τη Ρωσία καλύπτουν πλέον το 16% των συνολικών εισαγωγών σε σύγκριση με το 46% που είχαν φθάσει στην προ εισβολής περίοδο. Πιο συγκεκριμένα, το 2023 η Ευρώπη (συμπεριλαμβανομένης της Τουρκίας) εισήγαγε 60 δισ. κυβικά μέτρα αερίου από τη Ρωσία, έναντι 180 δισ. κ.μ. πριν από το 2022. Σε ό,τι αφορά την Ε.Ε., από το 33% που ήταν η εξάρτησή της από το ρωσικό αέριο πριν από το 2022, σήμερα αυτή έχει μειωθεί στο 13% και αντιστοιχεί σε 43 δισ. κ.μ. τον χρόνο.

Το ανωτέρω νούμερο συμπεριλαμβάνει και εισαγωγές LNG από τη Ρωσία –που θεωρείται ο 4ος μεγαλύτερος παραγωγός στον κόσμο μετά το Κατάρ, τις ΗΠΑ και την Αυστραλία–, οι οποίες τους τελευταίους μήνες εμφανίζονται ιδιαίτερα αυξημένες. Εφθασαν τα 20 δισ. κ.μ. το 2023, από τα 14 δισ. κ.μ. που ήταν το 2021. Οι υπόλοιπες εισαγωγές ρωσικού αερίου πραγματοποιήθηκαν μέσω του ενεργού ακόμη αγωγού Soyuz που διασχίζει την Ουκρανία (μετέφερε 13,6 δισ. κ.μ. το 2023) και του TurkStream που τροφοδοτεί την Τουρκία και τη ΝΑ Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας. Ολοι οι άλλοι αγωγοί μεταφοράς ρωσικού αερίου προς την Ευρώπη, μέσω Πολωνίας και Γερμανίας, έχουν νεκρωθεί. Με τον υποθαλάσσιο Nord Stream να έχει αχρηστευθεί μετά από σαμποτάζ δυτικών μυστικών υπηρεσιών τον Σεπτέμβριο του 2022. Παράπλευρη απώλεια και αυτή του πολέμου στην Ουκρανία.

Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, και σύμφωνα με πρόσφατη ανάλυση του ΙΕΝΕ, τον Απρίλιο οι εισαγωγές ρωσικού αερίου από την πύλη του Σιδηροκάστρου, στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα, έφθασαν τις 2,3 TWh, που αντιστοιχούσαν στο 59% των συνολικών εισαγωγών αερίου της χώρας! Για λόγους αναφοράς να σημειώσουμε ότι το 2023 οι συνολικές καθαρές εισαγωγές αερίου στην Ελλάδα που προωθήθηκαν στην εγχώρια κατανάλωση έφθασαν τις 53,9 TWh ή 5,34 δισ. κ.μ. (μειωμένες κατά 13% σε σύγκριση με το 2022), με το ρωσικό αέριο να αντιστοιχεί στο 28% των συνολικών εισαγωγών.

Το 2023 το LNG κατέλαβε τη μερίδα του λέοντος με μερίδιο 43,55%, ενώ οι εισαγωγές μέσω του αγωγού ΤΑΡ από το Αζερμπαϊτζάν έφθασαν το 18,44% και αυτές από Τουρκία, μέσω Εβρου, το 3,39%. Τα δε στοιχεία του πρώτου 4μήνου του 2024 δείχνουν ότι οι εισαγωγές LNG βαίνουν μειούμενες, ενώ αντίθετα αυξάνονται οι εισαγωγές αερίου από τη Ρωσία. Μια τάση που ενισχύεται λόγω των ανταγωνιστικών τιμών με τις οποίες πωλείται πλέον το ρωσικό αέριο.

Οπως παρατηρήσουμε σε παλαιότερο άρθρο μας στην «Κ» (22.4.2022), η αποκοπή της Ευρώπης από έναν μεγάλο και παραδοσιακό προμηθευτή ενέργειας όπως η Ρωσία δεν θα είναι καθόλου εύκολη υπόθεση, καθώς ένα ολόκληρο πλέγμα αγωγών και υποδομών που δημιουργήθηκε τα τελευταία 60 χρόνια εξυπηρετεί τις ροές αερίου από την Ανατολή προς τη Δύση. Η δημιουργία εναλλακτικών διαδρομών και η εξεύρεση νέων προμηθευτών δεν μπορεί να γίνουν εύκολα από τη μια μέρα στην άλλη. Υπάρχουν, δε, ορισμένες χώρες, όπως η Αυστρία, η Ουγγαρία, η Σλοβακία κ.ά., που εξαρτώνται απόλυτα από το ρωσικό αέριο μη έχοντας άλλες διεξόδους εφοδιασμού. Επιπλέον υπήρχαν (και υπάρχουν) μακροχρόνια συμβόλαια προμήθειας αερίου μεταξύ της ρωσικής Gazprom και εκατοντάδων ευρωπαϊκών βιομηχανιών, τα οποία δεν «σπάνε» εύκολα χωρίς σημαντικές οικονομικές επιπτώσεις.

Με την αντιπαράθεση Ρωσίας – Δύσης να οξύνεται συνεχώς, το ερώτημα παραμένει εάν, πότε και πώς η Ευρώπη θα μπορέσει να σταματήσει πλήρως τις εισαγωγές αερίου από τη Ρωσία. Εύκολες λύσεις δεν υπάρχουν, με την πολιτική ηγεσία της Ε.Ε. λόγω ιδεοληψίας να επιμένει στην ολοκληρωτική πράσινη μετάβαση, έχοντας απορρίψει κάθε δυνατότητα αξιοποίησης εγχώριων πηγών υδρογονανθράκων, προτιμώντας την εξάρτησή της ακόμη και από εχθρικά προς αυτήν κράτη. Σε αντίθεση με τις ΗΠΑ που είναι απόλυτα αυτάρκεις σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο και εξάγουν στον υπόλοιπο κόσμο. Γι’ αυτό και η τιμή του φυσικού αερίου στις ΗΠΑ κινείται στο 1/4 με 1/5 του κόστους στην Ευρώπη. Με την τελευταία να αδυνατεί να ανταγωνιστεί τη διεθνή αγορά βιομηχανικών προϊόντων.

*Ο κ. Κωστής Σταμπολής είναι πρόεδρος του Ινστιτούτου Ενέργειας ΝΑ Ευρώπης και διευθυντής του energia.gr.

** Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στην Καθημερινή της Κυριακής. 

Ακολουθήστε το Money Review στο Google News