Η δομική αποσταθεροποίηση της Ερυθράς Θάλασσας

Ο πολλαπλασιασμός των επιθέσεων των σιιτών φιλοϊρανών Χούθι της βόρειας Υεμένης κατά την προηγούμενη εβδομάδα επέβαλε την ανάληψη συντονισμένης δράσης από τις ΗΠΑ και (δευτερογενώς) τους συμμάχους τους στις 18 Δεκεμβρίου προκειμένου να αποκατασταθεί η απαραίτητη για τη διεθνή ναυσιπλοΐα περιφερειακή σταθερότητα.

Η αποστολή αυτή, ωστόσο, θα αντιμετωπίσει μόνο το σύμπτωμα της περιφερειακής αποσταθεροποίησης, που έχει οξυνθεί εξ αφορμής –και όχι εξαιτίας– του πολέμου Ισραήλ – Χαμάς στη Γάζα. Τα στενά του Αντεν και το νοτιοανατολικό τμήμα της Ερυθράς Θάλασσας βρίσκονται σε κατάσταση δομικής αναταραχής λόγω της πλέον πρόσφατης έκδοσης του υεμενικού εμφυλίου πολέμου, που στην αρχική του φάση ξεκίνησε το 1962.

Σε αντίθεση με τις παλαιότερες φάσεις του διχασμού της Υεμένης, η εν εξελίξει κρίση που πυροδοτήθηκε με την κατάληψη της πρωτεύουσας Σαναά από τους Χούθι τον Σεπτέμβριο του 2014 διαφοροποιείται ως προς τα ακόλουθα σημεία:

α) Η εσωτερική διαμάχη δεν έχει οδηγήσει στον διχασμό της χώρας μεταξύ βόρειας και νότιας Υεμένης, όπως έγινε πολλές φορές μεταξύ 1962-1990, αλλά στον τριτεμαχισμό της Υεμένης, καθώς έχει αναπτυχθεί με την υποστήριξη των ΗΑΕ ένα αποσχιστικό κίνημα εντός της νότιας Υεμένης που κατέλαβε το Αντεν το 2019.

β) Ο κίνδυνος πλήρους επικράτησης των Χούθι προκάλεσε την πρώτη στην ιστορία της άμεση στρατιωτική εμπλοκή της Σαουδικής Αραβίας σε μια γειτονική της χώρα μεταξύ 2015-2020.

γ) Η σαουδαραβική επέμβαση επιβλήθηκε από τον επιπρόσθετο λόγο ότι οι εσωτερικές αιτίες διχασμού ήταν για πρώτη φορά, όχι εθνικοφυλετικού ή ιδεολογικού χαρακτήρα, αλλά πρωτίστως εθνικοθρησκευτικού, εντασσόμενες στο ευρύτερο πλαίσιο της σεκταριστικής διαμάχης σιιτών – σουνιτών.

δ) Ο υεμενικός εμφύλιος μετατράπηκε σε ένα υποκεφάλαιο του ευρύτερου πολυπολικού ψυχρού πολέμου που ταλανίζει την ευρύτερη Μέση Ανατολή μεταξύ του Ριάντ και της Τεχεράνης, η οποία έχει εκμεταλλευθεί τη σχετική εκεχειρία που επικρατεί στην Υεμένη μετά το 2020 για να διευρύνει το βαλλιστικό δυναμικό και το οπλοστάσιο UAV των Χούθι.

Η διεύρυνση της ιρανικής επιρροής στην Υεμένη έχει δημιουργήσει την εντύπωση ότι οι Χούθι έχουν μετεξελιχθεί στο νοτιότερο ανάλογο της Χεζμπολάχ, αποδίδοντας με τον τρόπο αυτό την κλιμάκωση των πρόσφατων επιθέσεων στη διεθνή ναυσιπλοΐα στην Τεχεράνη αντί στη Σαναά. Μολονότι ο βαθμός επιρροής της Τεχεράνης επί των Χούθι είναι αναντίρρητος, θα ήταν λάθος θα θεωρήσουμε ότι οι Χούθι διαθέτουν το δυναμικό, την πειθαρχημένη συγκρότηση και τη σχέση εξάρτησης που διαθέτει η Χεζμπολάχ έναντι της Τεχεράνης.

Παρά το γεγονός επίσης ότι οι Χούθι προσπάθησαν να δικαιολογήσουν τις επιθέσεις τους κατά εμπορικών πλοίων ως πράξη αλληλεγγύης προς τη Χαμάς, η πραγματικότητα είναι ότι μοιάζουν περισσότερο με απόπειρες αμιγώς πειρατικού χαρακτήρα, που πλήττουν πολύ περισσότερο την Αίγυπτο ως κλειδοκράτορα της διώρυγας του Σουέζ, με τα 32 από τα συνολικά 50 πλοία που διέρχονται καθημερινά από τη διώρυγα να έχουν αναδρομολογηθεί σε πορεία περίπλου της Αφρικής. Το Ισραήλ έχει ελαχιστοποιήσει τη χρήση του λιμανιού του Εϊλάτ στο μόλις 5% του θαλασσίου εφοδιασμού του.

Οσοι θεωρούν ότι οι Χούθι θα άνοιγαν ένα νέο μέτωπο με το Ισραήλ, πολύ απλά υπερεκτιμούν δραματικά τόσο τις στρατιωτικές τους δυνατότητες όσο και τον βαθμό βούλησης των Χούθι να εμπλακούν στρατιωτικά με το Ισραήλ. Η στροφή τους κατά εμπορικών στόχων είναι ενδεικτική της στρατιωτικής τους αδυναμίας ως προς τη δυνατότητα επηρεασμού των εξελίξεων στη Γάζα. Οσοι θεωρούν δε ότι τα πλήγματα των Χούθι κατευθύνονται κατ’ ουσίαν από την Τεχεράνη, είναι σημαντικό να διευκρινισθούν τα ακόλουθα ως προς τον ρόλο του Ιράν στην όλη υπόθεση:

α) Για το Ιράν οι Χούθι (που ασπάζονται ένα διαφορετικό σιιτικό δόγμα από εκείνο των Ιρανών μουλάδων) έχουν στρατηγική σημασία ως μια δυνητική απειλή στο μαλακό υπογάστριο της Σαουδικής Αραβίας, σημασία που την απέδειξαν συμμετέχοντας στο συντονισμένο στρατηγικό πλήγμα που επέφερε το Ιράν κατά του σαουδαραβικού πετρελαϊκού συστήματος τον Σεπτέμβριο του 2019. Το πλήγμα αυτό οδήγησε μερικούς μήνες μετά στην απόφαση του Ριάντ να διακόψει την αεροπορική του συμμετοχή στον υεμενικό εμφύλιο.

Το πλήγμα αυτό συνέβαλε στην αποκλιμάκωση της έντασης ανάμεσα στο Ιράν και τη Σαουδική Αραβία, που το 2023 με κινεζική διαμεσολάβηση εισήλθαν σε μια περίοδο détente. Η Τεχεράνη δεν έχει κανέναν λόγο να επιτρέψει στους Χούθι να ανατρέψουν αυτή τη détente ή να θέσουν σε κίνδυνο τα εμπορικά συμφέροντα της Κίνας και της Ρωσίας στην Ερυθρά Θάλασσα, ιδίως όταν ο μεγαλύτερος όγκος του ρωσικού πετρελαίου καταλήγει στην Ασία μέσω Σουέζ, ενώ τα ναύλα έχουν αυξηθεί ήδη κατά περίπου 20% τις τελευταίες ημέρες.

β) Εάν η Τεχεράνη θα ήθελε να ανοίξει ένα τρίτο δυνητικό μέτωπο προς βοήθεια της Χαμάς για να αποσπάσει ισραηλινές δυνάμεις από τη Γάζα θα μπορούσε να το κάνει με πολύ μεγαλύτερη ευκολία και αποτελεσματικότητα από τη Συρία ή το Ιράκ. Το γεγονός ότι η Χεζμπολάχ έχει τηρήσει τη στάση που έχει τηρήσει, είναι δηλωτικό ότι η Τεχεράνη δεν επιθυμεί να αποδυναμώσει τους στρατηγικούς τους πληρεξουσίους στη Μεσόγειο και την Ερυθρά Θάλασσα για χάρη της Χαμάς, όπως θα γινόταν εάν οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους στόχευαν μαζικά τις στρατιωτικές υποδομές των Χούθι και της Χεζμπολάχ.

Αυτό πρακτικά συνεπάγεται ότι η ίδια η Τεχεράνη πιθανότατα θα συγκρατήσει τους Χούθι από κινήσεις περαιτέρω μαζικής κλιμάκωσης, συμβάλλοντας στην επανομαλοποίηση των εμπορικών και ενεργειακών ροών μέσα από το Σουέζ. Ως εκ τούτου, η όποια περιορισμένη επίπτωση στις τιμές πετρελαίου, που αυξήθηκαν κατά 8% (ή συνολικά 4 δολάρια), αναμένεται να είναι παροδική.

*Ο δρ Θεόδωρος Τσακίρης είναι αναπληρωτής καθηγητής Γεωπολιτικής και Ενεργειακής Πολιτικής Πανεπιστημίου Λευκωσίας.

** Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στην Καθημερινή της Κυριακής. 

Ακολουθήστε το Money Review στο Google News