Ανάπτυξη και συμμετοχή στην ευημερία
Ο Φράνκλιν Ρουσβελτ, κατα την ανάληψη της δεύτερης θητείας του στην προεδρία των ΗΠΑ, στις 20 Ιανουαρίου 1937, είχε τονίσει: «το πρόκριμα της προόδου μας δεν είναι αν αυξάνουμε περισσότερο την αφθονία εκείνων που εχουν πολλά· είναι αν παρέχουμε αρκετά για όσους εχουν πολυ λίγα». Ήταν ένα σημείο καμπής για την Αμερική, που είχε σχεδόν καλύψει τις απώλειες της δραματικής ύφεσης του 1930-33. Αυτο που σημερα αποκαλούμε «ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς» (inclusive growth) αποκτούσε προτεραιότητα στην πολιτικη ατζέντα.
Η ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς υιοθετήθηκε σαν στόχος απο την ΕΕ το 2010, στην «στρατηγική για την Ευρώπη 2020», με έμφαση σε δράσεις για την απασχόληση, τη βελτιωση των δεξιοτήτων και την καταπολέμηση της φτώχειας. Ο Ο.Ο.Σ.Α εστίασε επισης την προσοχή του στον ίδιο στόχο, αναγνωρίζοντας οτι οι εισοδηματικοι μέσοι όροι δεν αντανακλούν πλήρως την οικονομική και κοινωνική ευημερία. Το ζήτημα είναι εξαιρετικά επίκαιρο το 2021 καθως η παγκόσμια οικονομια θα μπει σε τροχιά ανάκαμψης απο την βαθύτερη μεταπολεμική υφεση λόγω της πανδημίας.
Πώς όμως μπορούμε να μετρήσουμε απλά και με σχετική ακρίβεια την ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς; Μια ιδιαίτερα χρήσιμη προσέγγιση υιοθέτησε η Παγκόσμια Τράπεζα (ΠΤ) το 2013. Πρόκειται για την ετήσια αυξηση του εισοδήματος του φτωχότερου 40% του πληθυσμού, σε σύγκριση με την μέση αυξηση του εισοδήματος, που η ΠΤ αποκαλεί «συμμετοχή στην ευημερία» (shared prosperity). Aνάλογα με το αν το εισόδημα του φτωχότερου 40% αυξάνεται ταχύτερα η βραδύτερα απο το μεσο εισόδημα της οικονομίας, η ανάπτυξη αμβλύνει τις ανισότητες η τις οξύνει.
Οι έρευνες της ΠΤ διεξάγονται σε κυλιόμενη βάση ανα διετία και η τελευταία, που δημοσιεύτηκε τον περασμένο Οκτώβριο, καλύπτει 91 χώρες κατα το 2012-17. Τα αποτελέσματα είναι, σε γενικές γραμμές, ενθαρρυντικά αφού το εισόδημα του φτωχότερου 40% αυξήθηκε κατα 2,3% στην περίοδο αυτή, ξεπερνώντας κατα 0,3% την μέση αυξηση των εισοδημάτων. Υπήρξε άρα, προ πανδημίας, μια ελαφρά προαγωγή της συμμετοχής στην ευημερία.
Σημειώνονται όμως σημαντικές διαφοροποιήσεις διεθνώς, αφού σε 53 χώρες η συμμετοχή στην ευημερία βελτιώθηκε ενώ στις υπόλοιπες 38 το εισόδημα του φτωχότερου 40% αυξήθηκε βραδύτερα απο τον μεσο όρο. Οπισθοχώρηση συνέβη κυρίως στις χώρες της Μέσης Ανατολής, στην Νότια Ασία, και στην υποσαχάρια Αφρική, ενώ αντίθετα στις υπόλοιπες αναπτυσσόμενες περιοχές υπήρξε άμβλυνση των ανισοτήτων.
Στις προηγμένες οικονομιες, η συμμετοχή στην ευημερία του φτωχότερου 40% υποχώρησε σε ορισμένες μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες, ιδίως στην Γερμανία, την Ιταλία και την Βρετανία. Αυτο ίσως ρίχνει φως στην παράλληλη έξαρση του ρεύματος του λαϊκισμού και στην απήχηση που βρήκαν οι υποστηρικτές του Brexit. Οπισθοχώρηση σημειώθηκε και στις ΗΠΑ, επισκιάζοντας εν μέρει την διακυβέρνηση Ομπάμα και προσφέροντας έρεισμα για την ανάδειξη του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία.
Σε ότι αφορά την Ελλάδα, τα ευρήματα ηταν ενθαρρυντικά αφού κατα το 2012-17 το εισόδημα του φτωχότερου 40% αυξήθηκε 1,7% ταχύτερα ετησίως απο τον μεσο όρο. Αντίθετα, συμφωνα με προηγούμενη εκθεση της ΠΤ, το 2007-12 συρρικνώθηκε κατα 1,6% ταχύτερα απο τον μέσο όρο. Εξηγείται ετσι σε μεγάλο βαθμό το ρεύμα του λαϊκισμού που εμφανίστηκε σαν απόρροια της κρίσης. Αν και η αυξηση των χαμηλών εισοδημάτων το 2012-17 δεν αντιστάθμισε την φτώχεια που δημιούργησε η κρίση, φαίνεται πως η ανάκαμψη ανέτρεψε την προηγούμενη τάση αύξησης των ανισοτήτων.
Το φτωχότερο 40% εχει υποστεί βαρύ πλήγμα, τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς, απο την πανδημία. Το τμήμα αυτο του πληθυσμού εχει σχετικά χαμηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης και ζει κατα το πλείστον σε αγροτικές η υποβαθμισμένες αστικές περιοχές. Οι εργαζόμενοι αυτοί δεν εχουν την δυνατότητα τηλεργασιας, ενώ απασχολούνται συχνα σε κλάδους υπηρεσιών, οικοδομής, η μεταποίησης που δεν επιτρέπουν επαρκή αποστασιοποίηση και αυτοπροστασία. Η εκθεση στην πανδημια είναι άρα μεγαλύτερη, και συνεπώς η απώλεια εργασίας λόγω ασθένειας η περιορισμού των δραστηριοτήτων είναι επισης πιθανότερη.
Η πρόκληση το 2021, και μεσοπρόθεσμα, δεν είναι μονο η ταχύρρυθμη ανάκαμψη αλλα και η ενίσχυση της συμμετοχής στην ευημερία των φτωχότερων τμημάτων του πληθυσμού που εχουν υποστεί με μεγαλύτερη οξύτητα τις συνέπειες της πανδημίας, τόσο υγειονομικά όσο και οικονομικά. Ολες οι χωρες της ΕΕ εχουν λάβει μετρα στήριξης για να μετριάσουν τις επιπτώσεις της κρισης στους οικονομικά ασθενέστερους. Η αποτελεσματική ενίσχυση της κοινωνικής προστασίας ειναι αναγκαια και κατα την έξοδο απο την κριση, ετσι ωστε η αναπτυξη να βελτιώσει την συμμετοχή στην ευημερία, καθώς αυτο δεν επιτυγχάνεται αυτόματα οπως δείχνει η διεθνής εμπειρία.
Ο Αριστομένης Βαρουδακης είναι Οικονομολόγος, πρώην Πρώην Καθηγητής Πανεπιστημίου του Στρασβουργου, πρώην ανώτερο στέλεχος της Παγκόσμιας Τράπεζας και του Ο.Ο.Σ.Α
Ακολουθήστε το Money Review στο Google News
