Γιατί οι αυταρχικοί ηγέτες αφήνουν καμένη γη πίσω τους

Η πρόσφατη αναταραχή στο Καζακστάν αποτελεί μια αυστηρή προειδοποίηση προς τους αυταρχικούς ηγέτες του κόσμου: Η αποχώρηση από το αξίωμα εγκυμονεί κινδύνους. 

Από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, το 70% των κυβερνήσεων με επικεφαλής ισχυρούς άνδρες κατέρρευσε μετά την αποχώρηση του ηγεμόνα. Αυτή η τάση ισχύει είτε ο ηγέτης φύγει οικειοθελώς είτε ακούσια, δηλαδή πεθάνει ή αναγκαστεί να αποσυρθεί. 

Μερικές φορές, όπως στην Ισπανία μετά τον θάνατο του Francisco Franco το 1975, μια τέτοια εξέλιξη ανοίγει τον δρόμο προς τον εκδημοκρατισμό. Συχνότερα, όπως στην Αίγυπτο, το Σουδάν, τη Ζιμπάμπουε και πολλές άλλες χώρες, το αποτέλεσμα είναι ένας κύκλος πραξικοπημάτων, εμφύλιων συγκρούσεων και βίας. 

Ο Nursultan Nazarbayev, ισόβιος ηγέτης του Καζακστάν έως ότου αρχίσει να παραδίδει σταδιακά την εξουσία στον διάδοχό του, Kassym-Jomart Tokayev, το 2019, δήλωσε σε μια συνέντευξη το 2014 ότι οποιαδήποτε χώρα σαν τη δική του χρειάζεται «ένα βιώσιμο σύστημα, το οποίο θα παραμείνει σταθερό ακόμη και με την άφιξη ενός νέου ηγέτη». Επικαλέστηκε δε, τη Μαλαισία ή τη Σιγκαπούρη ως πιθανά μοντέλα. 

Η αποχώρηση του κ. Nazarbayev δεν φαίνεται να πυροδότησε συγκεκριμένες διαμαρτυρίες στο Καζακστάν, αλλά η αναταραχή, η αποτυχία της κυβέρνησης να διατηρήσει την υποστήριξη του κόσμου και τώρα η σπασμωδική απάντησή της συνιστούν χαρακτηριστικά των διχασμένων και αποπροσανατολισμένων γραφειοκρατικών συστημάτων, τα οποία παραπαίουν μετά την αποχώρηση του ισχυρού ηγεμόνα. 

Το δίδαγμα, όπως τονίζουν οι ειδικοί, δεν είναι ότι οι ισχυροί άνδρες φέρνουν σταθερότητα. Το ακριβώς αντίθετο: Το στυλ διακυβέρνησής τους διαβρώνει τα θεμέλια του κράτους, καθιστώντας εαυτούς απολύτως απαραίτητους. Και το τίμημα είναι ότι αφήνουν πίσω ένα πολιτικό σύστημα που μετά βίας είναι ικανό να κυβερνήσει. 

Στα 29 χρόνια διακυβέρνησής του, ο Nazarbayev ήταν γνωστός για τους συνεχείς ανασχηματισμούς κυβερνήσεων, αλλά και την προώθηση – υποβιβασμό βουλευτών, με στόχο να τους κρατάει εκτός εξουσίας. Όμως, το να πνίγεις τα ανερχόμενα αστέρια, να εκκενώνεις τα κέντρα εξουσίας και να στελεχώνεις θεσμούς με πιστούς αξιωματούχους (συχνά επιλέγονται επειδή είναι πολύ αδύναμοι για να αποτελούν απειλή) καθιστούν την κυβέρνηση μετά βίας ικανή να σταθεί μόνη της. 

Δημιουργεί αυτό που ορισμένοι μελετητές αποκαλούν ως το δίλημμα του ισχυρού άνδρα: Πώς να δημιουργήσετε έναν διάδοχο χωρίς να δημιουργήσετε έναν αντίπαλο. Και πώς θα κάνετε μια κυβέρνηση ικανή να ξεπεράσει τον ηγέτη της. 

Κάποιοι προσπαθούν να λύσουν αυτό το πρόβλημα, αξιοποιώντας τα μέλη της οικογένειας τους. Δύο από τις σπάνιες περιπτώσεις ακολούθησαν αυτό το μοντέλο είναι το Αζερμπαϊτζάν και η Συρία, όπου οι ετοιμοθάνατοι αυταρχικοί ηγέτες μεταβίβασαν την εξουσία στους γιους τους. Η Βόρεια Κορέα δε, είναι η μόνη σύγχρονη μη μοναρχία, η οποία έχει φτάσει σε μια τρίτη γενιά οικογενειακής κυριαρχίας. 

Όταν η ηγεμονία του ισχυρού άνδρα λειτουργεί, ο ηγέτης αποτελεί τον θεμέλιο λίθο, ο οποίος κρατά όλα τα συστατικά ενωμένα. Αλλά κάθε θεμέλιος λίθος είναι επίσης, και το σημείο της μεγαλύτερης αδυναμίας. 

«Η στιγμή της μετάβασης είναι σχεδόν πάντα μια στιγμή κρίσης», έγραψε ο μελετητής Andrew Nathan. «Περιλαμβάνει εκκαθαρίσεις ή συλλήψεις, φραξιονισμό, μερικές φορές βία, ενώ ανοίγει την πόρτα στη χαοτική εισβολή των μαζών ή του στρατού στις πολιτικές διαδικασίας». 

Αλλά ακόμη και σε σπάνιες περιπτώσεις, κατά τις οποίες η μετάβαση φαίνεται ότι πετυχαίνει, η νέα κυβέρνηση τείνει να καταρρέει μέσα σε περίπου πέντε χρόνια, όπως δήλωσε η Erica Frantz, ερευνήτρια του αυταρχισμού στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν. 

«Οι διάδοχοι αντιμετωπίζουν συχνά σοβαρές προκλήσεις στη διακυβέρνηση», πρόσθεσε, επικαλούμενη τη Βενεζουέλα, όπου ο πρόεδρος Nicolás Maduro αντιμετωπίζει συνεχόμενες κρίσεις από όταν ανέλαβε την εξουσία από τον Hugo Chávez το 2013. 

Το Καζακστάν υποδηλώνει τώρα ότι το πρόβλημα της διαδοχής μπορεί να είναι, σε κάποιο επίπεδο, άλυτο. 

Και γι’ αυτό, όπως εκτιμάται ότι η έξοδος του Nazarbayev το 2019 προσέλκυσε τα βλέμματα όλων από τη Μόσχα έως τη Μανίλα, το ίδιο συμβαίνει και με την τωρινή αναταραχή που δεν αποφεύχθηκε. 

Copyright:
2021 The New York Times

Διαβάστε επίσης:

Ένας δεύτερος εμφύλιος πόλεμος στις ΗΠΑ;

Το νεότερο ναρκο-κράτος του κόσμου

Τι κρύβεται πίσω από τη διπλωματία του Πούτιν στην Ουκρανία

Το πυρηνικό καύσιμο που «πληρώνει» την κρίση στο Καζακστάν

Ακολουθήστε το Money Review στο Google News