Το εκδοτικό τοπίο στην Ελλάδα

Τις ανακατατάξεις του εκδοτικού τοπίου που προκάλεσε η δεκαετής οικονομική κρίση αποτυπώνει η μεγάλη έρευνα του ΟΣΔΕΛ και της Public Issue, η οποία διαπιστώνει τον κατακερματισμό των εκδοτικών οίκων, την υπερσυγκέντρωση της βιβλιοπαραγωγής και του τζίρου σε λίγους αλλά και την αμείωτη παραγωγή νέων τίτλων που δεν φαίνεται να επηρεάστηκε από την κρίση αλλά που μάλλον έχει υποστεί καθίζηση εξαιτίας της πανδημίας.

Ο χώρος του βιβλίου ήταν πάντα ένα μυστήριο όταν η συζήτηση πήγαινε στα οικονομικά των εκδόσεων. Πόσα νέα βιβλία εκδίδονται στην Ελλάδα; Πόσα κυκλοφορούν; Ποια πωλούνται περισσότερο; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των ελληνικών εκδοτικών οίκων; Ποιο είναι το μέγεθος του κλάδου; 

Απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα – που μέχρι τώρα δίδονταν εμπειρικά- δίνει η έρευνα του Οργανισμού Συλλογικής Διαχείρισης Έργων Λόγου (ΟΣΔΕΛ) για την εκδοτική δραστηριότητα στην Ελλάδα. Την έρευνα, που γίνεται για πρώτη φορά, διενέργησε η εταιρεία δημοσκοπήσεων Public Issue σε δείγμα 134 επιχειρήσεων από το σύνολο των 1269 εκδοτικών επιχειρήσεων – μέλη του ΟΣΔΕΛ και καλύπτει την περίοδο 2017 – 2019.

Η έρευνα επικεντρώνεται στα βασικά χαρακτηριστικά των επιχειρήσεων, τη βιβλιοπαραγωγή, τις πωλήσεις, τη διαφημιστική δαπάνη, τις διαδικασίες εκδοτικής δραστηριότητας και τις σκέψεις των εκδοτών για την εθνική πολιτική του βιβλίου. 

Οικογενειακές επιχειρήσεις

Από την έρευνα προκύπτει ότι περισσότερες από 1 στις 4 σημερινές εκδοτικές επιχειρήσεις ιδρύθηκαν μετά το 2008, όσο η Ελλάδα έμπαινε στο σπιράλ της οικονομικής κρίσης, ενώ οι μακροβιότερες (ίδρυση πριν το 1974) αντιπροσωπεύουν μόνο το 9% της αγοράς. Το μεγαλύτερο ποσοστό είναι επιχειρήσεις που δημιουργήθηκαν μεταξύ 1990-2008.

Κάτι που είναι εμπειρικά γνωστό και αποτυπώνεται στην έρευνα είναι πως σχεδόν οι μισές επιχειρήσεις (47%) είναι ατομικές ή φυσικά πρόσωπα και η πλειονότητα τους (63%) είναι οικογενειακής μορφής. Από τους 11.809 εργαζόμενους του κλάδου, πλήρους απασχόλησης είναι μόνο το 37%, ενώ σχεδόν 8 στις 10 εκδοτικοί οίκοι απασχολούν κάτω από 10 άτομα προσωπικό (πλήρους ή μερικής απασχόλησης, εξωτερικούς συνεργάτες). 

Βιβλιοπαραγωγή

Τα τρία χρόνια που εξετάζει η έρευνα παρήχθησαν περίπου 30.000 νέοι τίτλοι βιβλίων που κατανέμονται σχεδόν ισομερώς μεταξύ 2017-19. Το τιράζ της τριετίας ανέρχεται σε περίπου 45 εκατομμύρια βιβλία σε έντυπη μορφή. Από τα παραγόμενα βιβλία μόνο ένα 2% ήταν σε μορφή e-book, γεγονός που επιβεβαιώνει τη μικρή διείσδυση του ηλεκτρονικού βιβλίου στην ελληνική αγορά. 

Τα περισσότερα βιβλία (56%) ήταν πρωτότυπα έργα στα ελληνικά, ενώ σχεδόν όλα τα υπόλοιπα ήταν μεταφρασμένα στην ελληνική γλώσσα. Από το σύνολο των βιβλίων, η λογοτεχνία αντιπροσωπεύει μόνο το 21%, ενώ κυριαρχεί το επιστημονικό (31%), το παιδικό (22%) και το βιβλίο γενικού περιεχομένου (20%), ενώ αντίστοιχα είναι τα μερίδια αγοράς στις πωλήσεις. 

Επιβεβαιώνεται επίσης ότι η ελληνική βιβλιοπαραγωγή είναι συγκεντρωμένη στο 10% των εκδοτικών επιχειρήσεων οι οποίοι παράγουν το 69% των βιβλίων που κυκλοφορούν, ενώ το ίδιο συμβαίνει με τα έσοδα των πωλήσεων, όπως θα δούμε παρακάτω. 

Πωλήσεις 

Την τριετία 2017-19 τα έσοδα του κλάδου ανέρχονται σε 689.181.382 ευρώ, ένα ποσό που πηγές του ΟΣΔΕΛ θεωρούν υποεκτιμημένο καθώς τα στοιχεία προέρχονται μόνο από τις επιχειρήσεις που συμμετείχαν στην έρευνα. Προκύπτει όμως ότι μόνο το 10% των εκδοτών συγκεντρώνει το 78% των εσόδων, ενώ το 50% των εκδοτικών επιχειρήσεων εμφανίζει έσοδα λιγότερα από 150.000 ευρώ. Αυτά τα στοιχεία σε συνδυασμό με την υπερσυγκέντρωση της βιβλιοπαραγωγής δημιουργεί εύλογα ερωτηματικά σχετικά με τη βιωσιμότητα των μικρών εκδοτικών οίκων της κρίσης. 

Προκύπτει επίσης ότι ο κόσμος αγοράζει περισσότερο βιβλία καταλόγου (backlist), παρά νέες κυκλοφορίες που αντιπροσωπεύουν το 33% των εσόδων. Ίσως γιατί τα παλαιότερα βιβλία έχουν μεγαλύτερες εκπτώσεις. 

Η διαφημιστική δαπάνη ακολουθεί τα μεγέθη των επιχειρήσεων, αφού μόνο το 6%-7% των επιχειρήσεων ξοδεύουν πάνω από 10.000 ευρώ το χρόνο για τη διαφήμιση του. Στην τριετία η διαφημιστική δαπάνη ανήλθε σε 10.417.361 ευρώ. Το μεγαλύτερο ποσοστό (43,8%) κατευθύνθηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. 

Προτεραιότητες

Οι εκδότες εμφανίζονται ουδέτεροι (49%) σχετικά με το κατά πόσο έχει ωφελήσει η ενιαία τιμή του βιβλίου τα έσοδα τους, ενώ αρκετοί (39%) τη θεωρεί αρνητική για την αγορά. Θα είχε ενδιαφέρον εδώ να δούμε και τι λένε οι βιβλιοπώλες για το ίδιο θέμα. 

Αρνητικά κρίνουν επίσης τον ρόλο του ΕΚΕΒΙ, με το 35% να θεωρεί ότι η δράση του δεν βοήθησε την προώθηση του ελληνικού βιβλίου στο εξωτερικό και το 45% εκτιμά ότι επηρέασε αρνητικά την εθνική πολιτική του βιβλίου.

Τα πιο σημαντικά θέματα που θεωρούν ότι πρέπει να αντιμετωπίσει μια εθνική πολιτική για το βιβλίο είναι η μετάφραση της ελληνικής λογοτεχνίας, η προώθηση της φιλαναγνωσίας, η προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων, η κατάργηση του ΦΠΑ στην παραγωγή και η ενίσχυση των βιβλιοθηκών. 

Ας σημειώσουμε τέλος ότι η μελέτη του ΟΣΔΕΛ θεωρείται έρευνα βάσης για το μέλλον και είναι η πρώτη από τις συνολικά τέσσερις που απαρτίζουν το ερευνητικό πρόγραμμα του οργανισμού και αφορούν τη βιβλιοπαραγωγή, τα βιβλιοπωλεία και την αναγνωστική συμπεριφορά. Καλύπτουν επίσης, ένα μεγάλο κενό σχετικά με την χαρτογράφηση του εκδοτικού τοπίου στην Ελλάδα, το οποίο αυτή την περίοδο προσπαθεί να προσαρμοστεί στο νέο τοπίο που διαμορφώνει η πανδημία του κορωνοϊού. 

Ακολουθήστε το Money Review στο Google News