Πώς χάθηκαν 1 δισεκατομμύριο χρόνια

Σχεδόν ένα δισεκατομμύριο χρόνια έχουν εξαφανιστεί από το αρχείο γεωλογικών δεδομένων, και πάνω από 152 χρόνια έπειτα από την αναγνώριση αυτού του γεγονότος, η επιστημονική κοινότητα αδυνατεί να αποφασίσει πάνω σε μια κοινή αιτία.

Το 1869, μια ομάδα επιστημόνων, με επικεφαλής τον αυτοδίδακτο Τζον Γουέσλεϊ Πάουελ, ταξίδεψε πάνω από 1.500 χιλιόμετρα από την όχθη του ποταμού Green στην περιοχή του Γουαϊόμινγκ, καταγράφοντας διάφορα ευρήματα στην πορεία του ταξιδιού της. Καθώς είχαν περάσει μερικές εβδομάδες από την τελευταία φορά που κάποιος είχε επικοινωνήσει με την ομάδα, η ανησυχία είχα αυξηθεί και πιθανά σενάρια για την εξαφάνισή τους γίνονταν ολοένα και πιο ηχηρά. Ωστόσο, μετά από μερικές εβδομάδες αποδείχθηκε πως η πηγή που ενημέρωσε για την πιθανή εξαφάνισή τους ήταν λανθασμένη. Η ομάδα των ερευνητών συνέχισε την εξερεύνησή της, και ανακάλυψε μια εξαφάνιση διαφορετικού είδους. Η οποία θα απασχολούσε την επιστημονική κοινότητα για τα επόμενα χρόνια.  

Δύο μήνες νωρίτερα, η ομάδα του Πάουελ επιβιβάστηκε σε τέσσερις ξύλινες βάρκες στις οποίες είχαν φορτώσει ό,τι χρειάζονταν για το ταξίδι που θα διαρκούσε 10 μήνες, όπως ειδικευμένα εργαλεία. Η απαιτητική διαδρομή θα τους έφερνε αντιμέτωπους με ορμητικά νερά, καταρράκτες και απότομα βράχια. Στο τέλος της διαδρομής, μόνο 6 από τα 10 μέλη της ομάδας θα επέστρεφαν εκεί από όπου άρχισαν. 

Πρώτα, έφτασαν στο Grand Canyon στις 13 Αυγούστου 1869. Ο Πάουελ ανακάλυψε πως στη βάση των βράχων του φαραγγιού, υπήρχε μια πυκνή στρώση κρυσταλλικών πετρωμάτων, τα οποία αποτελούνταν κατά κύριο λόγο από γρανίτη και σχιστόλιθο και βρίσκονταν τοποθετημένοι σε ασυνήθιστα κάθετα μοτίβα. Πάνω από αυτό, ήταν ένα στρώμα κοκκινωπού ψαμμόλιθου, στις συνηθισμένες οριζόντιες οργανωμένες γραμμώσεις. 

Ο Πάουελ εκτίμησε ότι το στρώμα αυτό θα έπρεπε να είναι περίπου 3.050 μέτρα παχύ, ενώ στην πραγματικότητα οι μετρήσεις απέδειξαν ότι ήταν μόνο 153 μέτρα. Αυτό συνέβη γιατί υπήρχαν χιλιάδες μέτρα πετρωμάτων που έλειπαν, τα οποία είχαν εξαφανιστεί. Ο Πάουελ ονόμασε αυτό το φαινόμενο την «Μεγάλη Έλλειψη Κομφορμισμού». 

Σήμερα, οι γεωλόγοι γνωρίζουν ότι τα νεότερα κρυσταλλικά πετρώματα είναι 1,7 δισεκατομμυρίων χρονών, ενώ τα παλαιότερα πετρώματα τα οποία βρίσκονται ανάμεσα σε στρώσεις ψαμμόλιθου δημιουργήθηκαν πριν από 550 εκατομμύρια χρόνια. Αυτό σημαίνει πως υπάρχει ένα κενό δισεκατομμυρίων ετών στις γεωλογικές καταχωρίσεις των επιστημόνων. Μέχρι και σήμερα, κανείς δεν γνωρίζει τι απέγιναν τα πετρώματα στις ενδιάμεσε στρώσεις.

Αν και το φαινόμενο αυτό είναι ιδιαίτερα έντονο στην περιοχή του Grand Canyon, είναι διαδεδομένο και συναντάται και σε άλλες περιοχές του πλανήτη. Είναι ένα από τα φαινόμενα το οποίο συμβαίνει κάτω από τα πόδια μας χωρίς να το καταλαβαίνουμε, και μπορεί να εντοπιστεί στο κέντρο κάθε ηπείρου. Οι επιστήμονες επιθυμούν να ανακαλύψουν τι οδήγησε στην απώλεια αυτών των δισεκατομμυρίων ετών, κάτι το οποίο δεν είναι εύκολο. 

Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η εξαφάνιση αυτού του χρονικού διαστήματος συνέβη ακριβώς μετά από ένα άλλο ανεξήγητο γεγονός, την ξαφνική αύξηση στην ποικιλομορφία της ζωής στην Γη πριν από 541 εκατομμύρια χρόνια.

Η έκρηξη της Κάμβριου Περιόδου αναφέρεται σε μια περίοδο κατά την οποία οι ωκεανοί ξαφνικά μετατράπηκαν από χώρους στους οποίους βρίσκονταν διασκορπισμένες διάφορες μορφές ζωής, σε μέρη τα οποία χαρακτηρίζονταν από μια αφθονία και ποικιλομορφία ζωής, με πολλές από τις ταξινομικές ομάδες που συναντώνται και σήμερα. Το φαινόμενο αυτό συνέβη μέσα σε 13-25 εκατομμύρια χρόνια, και αποτέλεσε μια «λάμψη εξέλιξης» μέσα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Το φαινόμενο σημειώθηκε για πρώτη φορά το 1840, και απασχόλησε ιδιαίτερα τον Δαρβίνο, ο οποίος το ονόμασε «ανεξήγητο». 

Η δεύτερη θεωρία είναι πως η Γη βίωσε μία ραγδαία κλιματική αλλαγή την περίοδο των χαμένων ετών. Πιθανότατα, μετατράπηκε σε μια μεγάλη μπάλα πάγου, με μια επιφάνεια η οποία ήταν παγωμένη σχεδόν ολοκληρωτικά. Ωστόσο, υπάρχουν λίγα δεδομένα σχετικά με αυτή την περίοδο και οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν πώς η ζωή κατάφερε να ανταπεξέλθει σε αυτές τις ακραίες συνθήκες. Ίσως αν γνωρίζαμε τι συνέβη εκείνη την προϊστορική περίοδο, θα μπορούσαμε να βρούμε μερικές απαντήσεις για μερικά ευαίσθητα επιστημονικά ερωτήματα. Όλα αυτά τα γεγονότα είναι συνδεδεμένα, επομένως η προσπάθεια των επιστημόνων να τα ξεμπερδέψουν ίσως δεν είναι η σωστή μέθοδος για να ανακαλύψουν περισσότερες πληροφορίες για αυτά. 

Η πρώτη θεωρία σχετικά με την χαμένη χρονική περίοδο συνδέεται με αυτό που συμβαίνει στους παγετώνες σήμερα. Όπως τα ποτάμια, οι παγετώνες μετακινούνται και καθώς αλλάζουν θέσεις, μειώνονται, μιας και τρίβονται με τις επιφάνειες πάνω από τις οποίες περνούν. Αν αυτό συμβεί για δεκάδες χιλιάδες χρόνια, τελικά η διάβρωση αυτή θα φθείρει σημαντικά τα πετρώματα κάτω από την επιφάνεια της Γης. Γι΄ αυτό το λόγο, η Γροιλανδία χαρακτηρίζεται από χαραγμένα πετρώματα, βαθιές κοιλάδες και δραματικά φιόρδ. Όταν η Γη ήταν παγωμένη, οι ίδιες συνθήκες θα βρίσκονταν σε όλη την επιφάνειά της. Το ερώτημα το οποίο δημιουργείται έχει να κάνει με την δυναμική αυτού του φαινομένου, και την δυνατότητά του να διαβρώσει πετρώματα δισεκατομμυρίων ετών. 

Το 2018, επιστήμονες διαμόρφωσαν μια θεωρία η οποία ισχυρίζεται πως η παγωμένη Γη ήταν ευκίνητη και ότι, πράγματι, θα είχε έναν υγρό παγετώνα στην επιφάνειά της. Εξαιτίας αυτού, η στάθμη της θάλασσας θα είχε μειωθεί σημαντικά και θα είχε οδηγήσει στην εμφάνιση μιας απότομης κλίσης από την στεριά στην θάλασσα, το οποίο θα επέτρεπε στην γρήγορη κίνηση των παγετώνων στην επιφάνεια της θάλασσας. Αν και η θεωρία αυτή εξηγεί αρκετά, δεν μπορεί να αποτελέσει την μόνη εξήγηση για το φαινόμενο, μιας και υπάρχει ένα διάστημα 40 εκατομμυρίων χρόνων προτού εμφανιστούν νέα στρώματα πετρωμάτων. 

Η δεύτερη θεωρία ισχυρίζεται πως η αιτία του φαινομένου είναι η υπερ-ήπειρος Rodinia, η οποία σχηματίστηκε πριν από δισεκατομμύρια χρόνια και συνέδεε μεταξύ άλλων την ανατολική Ανταρκτική, την Ινδία και την Αφρική. Η ήπειρος αυτή ένωσε όλο τον φλοιό της Γης σε ένα σημείο, κάτι το οποίο οδήγησε σε αύξηση της θερμοκρασίας και την επέκταση της ηπείρου. Η διάβρωση η οποία ακολούθησε είχε επίσης ως συνέπεια αλλαγές στην χημική σύσταση του εδάφους, της ατμόσφαιρας και των ωκεανών. Σύμφωνα με αυτή την θεωρία, ο πλανήτης θα πάγωνε μετά από το πέρας των  δισεκατομμυρίων χρόνων που προσπαθούν να εντοπίσουν οι επιστήμονες.

Υπάρχουν, όμως, και άλλες θεωρίες. Μια από αυτές υποστηρίζει πως υπάρχουν μόνο δύο σενάρια τα οποία μπορούν να εξηγήσουν την «εξαφάνιση» αυτών των δισεκατομμυρίων ετών: είτε δεν υπήρξε ποτέ πέτρινο έδαφος, είτε υπήρξε αλλά αφαιρέθηκε όλο. Η δυσμορφία που εντοπίζεται στο φαράγγι Grand Canyon υπάρχει και σε άλλα μέρη, όπως τον Καναδά. Ερευνητές που επισκέφθηκαν την περιοχή αυτή παρατήρησαν πως η διάβρωση που συνέβη στο Grand Canyon είναι πιθανό ότι συνέβη πριν καλυφθεί η επιφάνεια της Γης από πάγο, γεγονός το οποίο υποδεικνύει πως η διακοπή στα γεωλογικά δεδομένα του πλανήτη δεν ήταν ένα μοναδικό και διακριτό φαινόμενο, αλλά κάτι που διήρκεσε για παραπάνω από μια χρονικές περιόδους.

Η επιστημονική κοινότητα έχει στραφεί ξανά στην επίλυση αυτού του μυστηρίου, μιας και το ενδιαφέρον για την επεξήγηση διάφορων γεωλογικών φαινομένων «αναγεννήθηκε». Ένα κύμα νέων εκκεντρικών θεωριών και η εξέλιξη της τεχνολογίας μετέτρεψαν το πρόβλημα σε ένα ζήτημα μεγάλου ενδιαφέροντος. Η τεχνική της θερμοχρονολογίας άλλαξε τα δεδομένα έρευνας, και έδωσε την δυνατότητα επανάκτησης της χαμένης χρονικής περιόδου.

moneyreview.gr με πληροφορίες από BBC.

Ακολουθήστε το Money Review στο Google News