ΕΕΣ: Ελάχιστα τα οφέλη για την κλιματική μετάβαση από τη στήριξη της ΕΕ προς τις περιφέρειες εξόρυξης άνθρακα

Η χρηματοδοτική βοήθεια της ΕΕ προς τις περιφέρειες εξόρυξης άνθρακα είχε περιορισμένο αντίκτυπο στην απασχόληση και την ενεργειακή μετάβαση. Αυτό διαπιστώνει το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο σε έκθεση που δημοσίευσε την Τετάρτη 9 Νοεμβρίου. Παρά τη συνολική πρόοδο, σε αρκετά κράτη μέλη ο άνθρακας εξακολουθεί να αποτελεί σημαντική πηγή εκπομπών αερίων θερμοκηπίου. Για τον λόγο αυτό, οι ελεγκτές ζητούν να αξιοποιηθεί κατά τρόπο αποτελεσματικό και αποδοτικό το νέο Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, ώστε να συμβάλει στην άμβλυνση των κοινωνικοοικονομικών επιπτώσεων που έχει στις περιφέρειες αυτές η μετάβαση της ΕΕ στην κλιματική ουδετερότητα.

Όπως αναφέρεται στην έκθεση, παραγωγή άνθρακα στην ΕΕ συγκεντρώνεται σε συγκεκριμένες περιφέρειες των κρατών μελών. Το 2018 η εξόρυξη άνθρακα συνεχιζόταν ενεργά σε 29 περιφέρειες NUTS 2 σε 11 χώρες της ΕΕ.

​Τα χαρακτηριστικά αυτών των περιφερειών ποικίλλουν, καθώς:

• σε ορισμένες, η βιομηχανία άνθρακα εκτείνεται σε μεγάλη γεωγραφική περιοχή (όπως στις Αστούριες της Ισπανίας και στη Σιλεσία της Πολωνίας). Σε άλλες, συγκεντρώνεται σε μικρότερες περιοχές (λόγου χάριν, στις επαρχίες της Παλένθια και της Λεόν στην Ισπανία, και στη μικροπεριφέρεια της κοιλάδας του Jiu στη Ρουμανία).,
• ορισμένες περιφέρειες εξόρυξης άνθρακα βρίσκονται εντός ή πλησίον κατοικημένων περιοχών, ενώ άλλες σε περισσότερο απομακρυσμένες αγροτικές περιοχές,
• σε ορισμένες, η βιομηχανία άνθρακα, η οποία συχνά συνδέεται άμεσα με την παραγωγή ενέργειας και θερμότητας, κυριαρχεί στην οικονομία, ενώ σε άλλες ο άνθρακας αποτελεί μέρος ενός περισσότερο διαφοροποιημένου βιομηχανικού τοπίου.,
• ορισμένες, χάρη στα γεωγραφικά ή στα κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά τους, ενδέχεται να παρουσιάζουν σημαντικές δυνατότητες εκμετάλλευσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Ο ευρωπαϊκός τομέας εξόρυξης άνθρακα συρρικνώνεται σταθερά τις τελευταίες δεκαετίες. Προκειμένου να στηρίξει την κοινωνικοοικονομική και ενεργειακή μετάβαση των περιφερειών εξόρυξης άνθρακα, η ΕΕ κατέστησε διαθέσιμα κονδύλια στο πλαίσιο της πολιτικής συνοχής.

Ειδικότερα, κατά την περίοδο 2014-2020, περίπου 12,5 δισεκατομμύρια ευρώ διατέθηκαν σε επτά τέτοιες περιφέρειες που υποβάλαμε σε έλεγχο. Παρά το γεγονός ότι η παραγωγή έχει μειωθεί σημαντικά, το 2019 η καύση άνθρακα εξακολουθούσε να ευθύνεται για το 15 % των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου της ΕΕ. Στην πρόσφατη Πράσινη Συμφωνία της ΕΕ, η σταδιακή κατάργηση του άνθρακα κρίθηκε καίριας σημασίας, προκειμένου να επιτευχθούν οι κλιματικοί στόχοι με ορίζοντα το 2030 και η κλιματική ουδετερότητα έως το 2050. Το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, που δημιουργήθηκε τον Ιούνιο του 2021, θέτει 19,3 δισεκατομμύρια ευρώ στη διάθεση των περιφερειών και των κλάδων που πλήττονται περισσότερο από τη μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα για την περίοδο 2021-2027.

«Το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, βασική συνιστώσα της Πράσινης Συμφωνίας της ΕΕ, παρέχει σημαντικούς πρόσθετους πόρους στις περιφέρειες εξόρυξης άνθρακα», δήλωσε ο Νικόλαος Μηλιώνης, Μέλος του ΕΕΣ και αρμόδιος για τον έλεγχο. «Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να διασφαλίσει ότι τα κεφάλαια που διαθέτει η ΕΕ θα χρησιμοποιηθούν για τη στήριξη της σταθερής πορείας προς την απεξάρτηση από τον άνθρακα, λαμβάνοντας βεβαίως υπόψη τις εντάσεις στην αγορά ενέργειας ως αποτέλεσμα της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία.»

Αναπόφευκτη συνέπεια της συρρίκνωσης της παραγωγής άνθρακα ήταν η μείωση του αριθμού των εργαζομένων στον τομέα. Σε ορισμένες περιφέρειες, όπως στο Lausitz (Γερμανία) και στη Σιλεσία (Πολωνία), οι μειώσεις προσωπικού επιτεύχθηκαν μέσω φυσικών διακυμάνσεων του αριθμού των εργαζομένων και συνταξιοδοτήσεων, ενώ σε άλλες, λόγου χάριν στη Μοραβία- Σιλεσία (Τσεχική Δημοκρατία), οι εταιρείες εξόρυξης χρειάστηκε να προβούν σε απολύσεις. Οι απολυθέντες είχαν πρόσβαση σε χρηματοδοτούμενα από την ΕΕ προγράμματα κατάρτισης, αλλά οι ελεγκτές δεν μπόρεσαν να εξακριβώσουν αν αυτό τους βοήθησε να βρουν νέα απασχόληση, λόγω της απουσίας στοιχείων σχετικά με τη συμμετοχή τους. Ακόμη, στις περιφέρειες που εξέτασαν, οι ελεγκτές δεν παρατήρησαν σημαντικό αντίκτυπο στη δυναμικότητα παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Μικρός ή μη ποσοτικοποιήσιμος ήταν εξάλλου ο αντίκτυπος των επενδύσεων στην εξοικονόμηση ενέργειας που χρηματοδοτήθηκαν από την ΕΕ.

Πριν υποβάλει την πρότασή της για το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, που θα στόχευε στη στήριξη των περιφερειών και των κλάδων που πλήττονται περισσότερο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν ανέλυσε διεξοδικά τα όσα είχαν επιτευχθεί στις περιφέρειες αυτές χάρη στην προηγούμενη χρηματοδότηση από την ΕΕ, ούτε τις ανάγκες που εξακολουθούσαν να υπάρχουν. Ειδικότερα, οι ελεγκτές υπογραμμίζουν τον κίνδυνο να αναλωθεί η χρηματοδότηση χωρίς να υπάρξει τελικά μετάβαση. Τον κίνδυνο αυτό επιτείνει το στενό χρονοδιάγραμμα του προγράμματος: το μεγαλύτερος μέρος των κονδυλίων πρέπει να δεσμευθεί έως το τέλος του 2023 και να χρησιμοποιηθεί έως το τέλος του 2026. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022 και οι επιπτώσεις της στην αγορά ενέργειας μπορεί επίσης να καθυστερήσουν τη σταδιακή απεξάρτηση από τον άνθρακα.

Τέλος, οι ελεγκτές σημείωσαν ότι, σε ορισμένα κράτη μέλη, ο παραγόμενος στην ΕΕ άνθρακας έχει αντικατασταθεί από εισαγόμενο ή από άλλα ορυκτά καύσιμα. Λόγου χάριν, την τελευταία δεκαπενταετία, η Γερμανία και η Πολωνία έχουν αυξήσει σημαντικά τις εισαγωγές άνθρακα. Ως αποτέλεσμα, ο άνθρακας εξακολουθεί να αποτελεί σημαντική πηγή εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, ιδίως στην Πολωνία, την Τσεχική Δημοκρατία, τη Βουλγαρία, τη Γερμανία, τη Σλοβενία και τη Ρουμανία. Τέλος, οι ελεγκτές διαπίστωσαν επίσης ότι δεν έχει δοθεί η αναγκαία προσοχή στο ζήτημα των εκπομπών μεθανίου από κλειστά ή εγκαταλελειμμένα ανθρακωρυχεία.

Σημειώνεται ότι στο πλαίσιο του εν προκειμένω ελέγχου παρουσιάζονται διαφωτιστικές πληροφορίες σχετικά με τον ρόλο των ταμείων της ΕΕ στην κοινωνικοοικονομική και ενεργειακή μετάβαση των περιφερειών της εκείνων όπου η βιομηχανία άνθρακα βρίσκεται σε παρακμή. Ως «κοινωνικοοικονομική και ενεργειακή μετάβαση» μιας περιφέρειας εξόρυξης άνθρακα νοείται η διαδικασία αναπροσανατολισμού της οικονομίας της, ώστε να αντικατασταθούν οι θέσεις εργασίας που χάθηκαν λόγω της σταδιακής κατάργησης του άνθρακα και να επιτευχθεί εξοικονόμηση ενέργειας και στροφή σε πηγές ενέργειας συμβατές με τους κλιματικούς στόχους της ΕΕ.

Η ειδική έκθεση 22/2022, με τίτλο «Στήριξη της ΕΕ προς τις περιφέρειες εξόρυξης άνθρακα – Περιορισμένη εστίαση στην κοινωνικοοικονομική και ενεργειακή μετάβαση», είναι, επίσης, διαθέσιμη στον ιστότοπο του ΕΕΣ (eca.europa.eu).

moneyreview.gr

Ακολουθήστε το Money Review στο Google News