Ενεργειακός μετασχηματισμός: άλμα πιο γρήγορο από τη φθορά

Κάνε άλμα πιο γρήγορο από τη φθορά, λέγει ο ποιητής. Κι ίσως ήρθε η ώρα για τούτο το άλμα στη χώρα μας με τον επανασχεδιασμό της ελληνικής ενεργειακής πολιτικής για τις επόμενες γενιές.

Η ενεργειακή πολιτική δεν μπορεί να χαράζεται με ορίζοντα τριετίας, ούτε να γίνεται με όρους επικοινωνιακούς, ούτε με βάση τις οικονομικές και πολιτικές συγκυρίες της στιγμής. Ασφαλώς οι επιμέρους στόχοι μπορούν να προσαρμόζονται, να διαφοροποιούνται ή ακόμη και να αναθεωρούνται, χωρίς όμως να κλονίζονται οι σταθερές που τους συγκροτούν.

Οι κυρίαρχοι μακροπρόθεσμοι στόχοι προς μια νέα προοδευτική ενεργειακή πολιτική συνοψίζονται στο τρίπτυχο:

α) Ενεργειακή ασφάλεια. Αδιατάραχτη ροή ενέργειας με απρόσκοπτο εφοδιασμό, με διασπορά ρίσκου και διαφοροποίηση όχι μόνο των πηγών ή των οδεύσεων (εισαγωγών) ενέργειας, αλλά κυρίως του ενεργειακού μας μείγματος, με έμφαση στην εγχώρια παραγωγή και στην οργανωμένη απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα (και δη τα εισαγόμενα, όπως το φυσικό αέριο).

β) Πράσινη Μετάβαση. Με στέρεα βήματα και προγραμματισμό. Χωρίς ολιγωρία και χωρίς πυροτεχνηματικές εξαγγελίες που ανατρέπονται από τη μια στιγμή στην άλλη. Οφείλουμε να προσαρμοστούμε στην κλιματική κρίση, όχι μόνο διότι αυτό υπαγορεύουν οι ευρωπαϊκές ή διεθνείς νόρμες, αλλά για λόγους υπαρξιακούς. Όπως η λίθινη εποχή δεν τελείωσε από έλλειψη λίθων, έτσι και η εποχή των υδρογονανθράκων δεν θα τελειώσει από έλλειψη πετρελαίου και φυσικού αερίου.

γ) Συμπεριληπτικότητα. Παντού. Και στην ενέργεια. Δεν νοείται επιτυχής πράσινη ενεργειακή μετάβαση αν δεν είναι δίκαιη. Και δεν δικαιολογούνται αποκλεισμοί κοινωνικών ομάδων ή τοπικών κοινωνιών στην προσπάθεια αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης. Η αξιοπρεπής «δια-βίωση» δεν σημαίνει σπατάλη. Και η ενεργειακή ασφάλεια δεν σημαίνει απλή (επιδοματικού χαρακτήρα) «επι-βίωση» ερήμην της κοινωνίας ή με την κοινωνία απέναντι.

Πώς επιτυγχάνονται αυτά; Ιδού ο δεκάλογος και τα εργαλεία μας:

Με αποτελεσματική ρύθμιση και εποπτεία των αγορών. Με παρεμβάσεις έγκαιρες και αποτελεσματικές, ρυθμιστική εγρήγορση και αυστηρούς ελέγχους. Με στελέχωση των αρμόδιων αρχών, ανασχεδιασμό των αρμοδιοτήτων τους, ενίσχυση της ανεξαρτησίας και της συνεργασίας μεταξύ τους, και με αυστηρή λογοδοσία για τα πεπραγμένα τους.

Με την αρχή της «ενεργειακής αποδοτικότητας και εξοικονόμησης ενέργειας» να εφαρμόζεται οριζόντια και κατά προτεραιότητα. Αντί να επιδοτούμε κάθε χρόνο τα εισαγόμενα ορυκτά καύσιμα για τη μείωση του κόστους ενέργειας των ευάλωτων νοικοκυριών, ας θωρακίσουμε την κατοικία τους κι ας θεσπίσουμε κίνητρα ώστε να καταστούν ταυτόχρονα μικροπαραγωγοί της δικής τους ενέργειας, αντιμετωπίζοντας διαρθρωτικά το πρόβλημα της ενεργειακής φτώχειας.

Με διασπορά της παραγωγής καθαρής ενέργειας. Εμφαση σε μια ισορροπία ανάμεσα στις αναγκαίες μεγάλες επενδύσεις αλλά και στην όσο το δυνατόν μεγαλύτερη διάχυση των ανανεώσιμων πηγών στους πολίτες, με προώθηση της αυτοπαραγωγής από τα ίδια τα νοικοκυριά, τις επιχειρήσεις, τους δήμους και τους αγρότες.

Με τη στιβαρή παρουσία του Δημοσίου σε κρίσιμες υποδομές και δίκτυα. Βασικές προϋποθέσεις για τον βιώσιμο μετασχηματισμό της οικονομίας αποτελούν η ποσοτική ενίσχυση, η χωρική επέκταση και ο εκσυγχρονισμός των δικτύων στη χώρα μας, καθώς και το σπάσιμο της ενεργειακής της απομόνωσης, μέσω ηλεκτρικής λεωφόρου από την Ελλάδα προς την Κεντρική Ευρώπη.

Η ενεργειακή πολιτική δεν μπορεί να χαράζεται με ορίζοντα τριετίας, ούτε να γίνεται με όρους επικοινωνιακούς.
Η δυνατότητα πρόσβασης στον ηλεκτρικό χώρο από όλους είναι θεμελιώδες δικαίωμα ενεργειακής δημοκρατίας. Μόνο με ισχυρή κυβερνητική καθοδήγηση και εκτεταμένες επενδύσεις, κρατικές ή σε σύμπραξη με τον ιδιωτικό τομέα μπορεί τούτο να επιτευχθεί.

Με κοινωνική αποδοχή, συμμετοχή και διάχυση των οικονομικών οφελών στο νέο ενεργειακό υπόδειγμα. Η ενίσχυση της αποκέντρωσης στην παραγωγής ενέργειας, της τοπικότητας και της ανάπτυξης ενεργειακών κοινοτήτων με τη συνεργασία δήμων και άλλων φορέων είναι «κλειδί» σε αυτό το εγχείρημα. Η περιφερειακή συνοχή είναι απαραίτητη διά της αναλογικής διασποράς της παραγόμενης ενέργειας στις περιφέρειες της χώρας και μέσω ισχυρών αντισταθμισμάτων για τις τοπικές κοινωνίες.

Με διασφάλιση της εγχώριας προστιθέμενης αξίας, με δράσεις που στηρίζουν συμμετοχικά σχήματα και μπορούν να δημιουργήσουν πολιτισμικό, κοινωνικό και οικονομικό πλούτο που να αφορά όλους.

Με συγκροτημένη προσπάθεια απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα, και με ομαλή ολοκλήρωση του κύκλου ζωής και απόσβεση των επενδύσεων στις λιγνιτικές μονάδες που βασίζονται σε εγχώριο και, σε αρκετές περιπτώσεις, φθηνότερο σήμερα καύσιμο. Η βίαιη απολιγνιτοποίηση στρέφει την κοινωνία απέναντι στην πράσινη μετάβαση και δημιουργεί σοβαρά ζητήματα κοινωνικής συνοχής και ενεργειακής επάρκειας.

Με χωροταξικό σχεδιασμό, ο οποίος λαμβάνει υπόψη τους ανωτέρω στόχους (ενεργειακή ασφάλεια, κλιματική κρίση, συμπεριληπτικότητα – τοπικότητα), ώστε η μετάβαση να οργανωθεί και να υλοποιηθεί μαζί με την κοινωνία και όχι με την κοινωνία απέναντι.

Με μια ενεργητική εξωτερική πολιτική αναφορικά με τον ρόλο της Ελλάδος στην Ανατολική Μεσόγειο και στα Βαλκάνια, ως πυλώνα ενεργειακής ασφάλειας στην περιοχή. Οι συγκυριακές αναδιπλώσεις σε σχέση με τις εξορύξεις και οι αντιφατικές θέσεις όσον αφορά στο μέλλον των ορυκτών καυσίμων στη χώρα μας καταδεικνύουν αποσπασματικότητα και έλλειμμα διορατικότητας και σχεδιασμού, όχι μόνο στις εξωτερικές μας σχέσεις αλλά και στη χάραξη της ενεργειακής πολιτικής.

Με επανασχεδιασμό του Ταμείου Ανάπτυξης και Ανθεκτικότητας. Οι ευρωπαϊκοί πόροι των επόμενων ετών αποτελούν μια μοναδική ευκαιρία για τη θωράκιση της χώρας μας στις μελλοντικές κρίσεις, μέσα από τη χρηματοδότηση δράσεων που ενισχύουν τα δίκτυα υποδομών, τη διασυνδεσιμότητα, την αυτοπαραγωγή και τελικά την κοινωνική συμμετοχή.

Αλμα πιο γρήγορο από τη φθορά. Με την κοινωνία στο επίκεντρο.

* Ο κ. Νικόλαος Φαραντούρης είναι καθηγητής της Ευρωπαϊκής Εδρας Jean Monnet στο Δίκαιο Ενέργειας στο Παν/μιο Πειραιώς.

** Ο κ. Χάρης Δούκας είναι αν. καθηγητής Ενεργειακής και Περιβαλλοντικής Πολιτικής στο ΕΜΠ.

*** Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στην Καθημερινή της Κυριακής. 

Ακολουθήστε το Money Review στο Google News