Τηλεργασία: Το δικαίωμα να μην απαντάς σε τηλέφωνα και mail

Τις εποχές προ πανδημίας, η εργασία από το σπίτι φάνταζε ως προνόμιο για τους λίγους. Τώρα πλέον εξελίσσεται ως το νέο καθεστώς απασχόλησης για εκατομμύρια εργαζομένους. Αν μη τι άλλο, μια από τις μεγάλες αλλαγές στην εποχή του κορωνοϊού και των περιοριστικών μέτρων είναι η τηλεργασία, μια μορφή απασχόλησης που ήλθε για να μείνει.

Σε έναν κόσμο όμως υπερπληροφορίας και υπερσύνδεσης, μερικές φορές το τίμημα του να δουλεύει κανείς από το σπίτι είναι πολύ μεγάλο, ανατρέποντας τις λεπτές ισορροπίες μεταξύ επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής, τις περισσότερες φορές εις βάρος της δεύτερης. Στην εποχή της ψηφιοποίησης και των ραγδαίων εξελίξεων που συνοδεύουν την 4^η Βιομηχανική Επανάσταση, το δικαίωμα στην αποσύνδεση (the right to disconnect) είναι σημαντικότερο από ποτέ.

Ζούμε σε έναν κόσμο υπερ-συνδεδεμένο, με ολοένα και περισσότερες επιχειρήσεις να προμηθεύουν τους εργαζομένους τους με φορητούς υπολογιστές και κινητά τηλέφωνα, με την προσδοκία ότι θα είναι διαθέσιμοι 24 ώρες το 24ωρο. Παρότι η ευελιξία ωραρίου αποτελεί θετική εξέλιξη, τις περισσότερες φορές παύει να είναι διακριτή η διαχωριστική γραμμή μεταξύ επαγγελματικού ωραρίου και ελεύθερου χρόνου. Πολλοί από τους σύγχρονους εργαζομένους υποφέρουν από το λεγόμενο σύνδρομο γνωστικής υπερπληροφόρησης(cognitive overflow syndrome), απαντώντας αργά το βράδυ και στη διάρκεια του Σαββατοκύριακου μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή φέρνοντας εις πέρας διάφορες εργασίες και καθήκοντα εντός ασφυκτικών προθεσμιών. Ως αποτέλεσμα, ολοένα και μεγαλύτερος αριθμός εργαζομένων δηλώνουν ψυχικά εξουθενωμένοι, όπως αναφέρει σε ανάλυσή του το World Economic Forum.

Το δικαίωμα στην αποσύνδεση

Τον Δεκέμβριο του 2020, η Επιτροπή Απασχόλησης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ενέκρινε μη-δεσμευτικό ψήφισμα, ζητώντας από το Ευρωκοινοβούλιο την κύρωση σε νόμο του «δικαιώματος στην αποσύνδεση» για όσους εργαζομένους δουλεύουν από το σπίτι. Τον Ιανουάριο, οι ευρωβουλευτές ζήτησαν να κατοχυρωθεί στο ευρωπαϊκό δίκαιο, το δικαίωμα των εργαζομένων να αποσυνδέονται ψηφιακά από την εργασία τους μετά το τέλος του ωραρίου τους, χωρίς επιπτώσεις.

Με νομοθετική πρωτοβουλία που εγκρίθηκε προς τα τέλη Ιανουαρίου με 472 ψήφους υπέρ, 126 κατά και 83 αποχές, οι ευρωβουλευτές κάλεσαν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να καταθέσει νομοθετική πρόταση, που θα επιτρέπει σε όσους εργάζονται ψηφιακά να αποσυνδέονται από την εργασία τους μετά το πέρας του ωραρίου τους. Στη νομοθεσία αυτή θα πρέπει επίσης να ορίζονται οι ελάχιστες προϋποθέσεις για την εξ αποστάσεως εργασία και να αποσαφηνίζονται οι όροι και τα ωράρια εργασίας, καθώς και οι χρόνοι ανάπαυσης των εργαζομένων.

Τα συμπεράσματα ερευνών καταδεικνύουν την ανάγκη να υπάρξει διά νόμου ένα σαφές όριο μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής. Στις ΗΠΑ, έρευνα του 2019 διαπιστώνει ότι τα τρία-τέταρτα των υπαλλήλων γραφείου τσεκάρουν τα μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου τα βράδια και στη διάρκεια του Σαββατοκύριακου. Ένας στους δέκα παραδέχεται ότι ελέγχει «συνεχώς» μέσω του smartphone για e-mails, ενώ αντίστοιχο είναι και το ποσοστό εκείνων που τσεκάρουν τουλάχιστον ανά μία ώρα.

Στην Ευρώπη, σε έρευνα του γερμανικού Ιδρύματος Hans Boeckler διαπιστώνεται ότι η κατ’ οίκον εργασία οδηγεί σε περισσότερες ώρες απασχόλησης, κατά μέσο όρο έξι ώρες την εβδομάδα για τους άνδρες και μία ώρα για τις γυναίκες, οι οποίες -σημειωτέον- επιφορτίζονται και με τη φροντίδα του σπιτιού και των παιδιών.

Στη Βρετανία, το 50% των εργαζομένων που χρειάσθηκε να γυρίσουν σε καθεστώς τηλεργασίας κατά το πρώτο lockdown δήλωσαν ότι δεν είναι ικανοποιημένοι με την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής, όπως διαπιστώνεται σε έρευνα του Ινστιτούτου Μελετών Απασχόλησης. Το 48% των συμμετεχόντων στην έρευνα δήλωσε ότι απασχολείται περισσότερες και ακανόνιστες ώρες.

Σε διεθνές επίπεδο, παρότι οι εργοδότες θεωρούν ότι η μετάβαση στην τηλεργασία ήταν ομαλή, οι εργαζόμενοι διαφωνούν. Σε έρευνα που πραγματοποίησε η ΙΒΜ σε 20 χώρες, οκτώ στους δέκα managers πιστεύουν ότι υποστηρίζουν τη φυσική και ψυχική υγεία των εργαζομένων τους, όμως περίπου οι μισοί(46%) εργαζόμενοι θεωρούν ότι οι νέες συνθήκες επηρεάζουν αρνητικά την ευημερία τους.

Η Γαλλία και ο Νόμος El Khomri

Η αρχή προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση έγινε από τη Γαλλία, η οποία τον Αύγουστο του 2016 υιοθέτησε τον «Νόμο El Khomri» (από το όνομα της τότε υπουργού Εργασίας, Μιριάμ Ελ Κομρί). Ο νόμος έδινε στους Γάλλους εργαζομένους το δικαίωμα να μην απαντούν σε τηλεφωνήματα και e-mails από τη δουλειά σε ώρες εκτός εργασιακού ωραρίου. Παρότι ο Νόμος El Khomri παρείχε το δικαίωμα αποσύνδεσης, εντούτοις δεν το προσδιόριζε, αλλά υποχρέωνε τους εργοδότες να διαπραγματευθούν με τους εργαζομένους τους όρους και παραμέτρους χρήσης τηλεπικοινωνιακών εργαλείων. Ο νόμος τέθηκε σε ισχύ τον Ιανουάριο του 2017.

Εκτός από τον νόμο El Khomri στη Γαλλία, και άλλες χώρες έχουν θεσπίσει παρόμοια νομοθεσία. Το 2017, η Ιταλία ψήφισε νόμο που υποχρεώνει τους εργοδότες να χαράσσουν σαφείς κανονισμούς ως προς τις υποχρεώσεις των εργαζομένων εκτός ωραρίου εργασίας. Η κυβέρνηση των Φιλιπινών έχει προωθήσει νομοσχέδιο για το δικαίωμα της αποσύνδεσης. Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο, Ινδία, Κεμπέκ και η ομοσπονδιακή κυβέρνηση του Καναδά έχουν προτείνει ή εξετάζουν την υιοθέτηση του συγκεκριμένου δικαιώματος.

Η Ισπανία έχει προχωρήσει ένα βήμα παραπέρα, υιοθετώντας τον Νοέμβριο του 2018 τον «Νόμο περί προστασίας δεδομένων και ψηφιακών δικαιωμάτων», ο οποίος μεταξύ άλλων προβλέπει και το δικαίωμα της αποσύνδεσης στη διάρκεια επίσημων αργιών και διακοπών.

Ακόμη και στη Νέα Υόρκη την «πόλη που ποτέ δεν κοιμάται», οι αρχές έχουν προτείνει νομοθεσία που απαγορεύει στις επιχειρήσεις που απασχολούν περισσότερους από δέκα εργαζομένους να υποχρεώνουν τους υπαλλήλους να απαντούν σε τηλεφωνήματα ή e-mails σε ώρες εκτός εργασιακού ωραρίου -εκτός από περιπτώσεις εκτάκτου ανάγκης. Η σχετική νομοθεσία προβλέπει και την επιβολή προστίμων στους «απείθαρχους» εργοδότες.

Κατά την πανδημία και εν μέσω έντονων προβληματισμών για τον αρνητικό αντίκτυπο στην οικογενειακή ζωή, η κυβέρνηση της Γερμανίας έχει δεσμευθεί για τη θέσπιση νόμου που θα διέπει την κατ’ οίκον εργασία. Ελλάδα, Ιρλανδία φέρεται να εξετάζουν παρόμοιες κινήσεις.

Το εργασιακό σύμπαν αλλάζει με ταχείς ρυθμούς. Η αποσύνδεση θα πρέπει να αποτελέσει θεμελιώδες δικαίωμα των εργαζομένων, ώστε να αποφευχθούν τα περιστατικά άγχους, κατάθλιψης και επαγγελματικής εξουθένωσης. Μόνο που και σε αυτήν την περίπτωση, η τεχνολογία κάνει άλματα, ενώ η διαδικασία για τη δημιουργία του κατάλληλου νομοθετικού πλαισίου προχωρά με… παλαιολιθικούς ρυθμούς.

Αγγελική Κοτσοβού 

Ακολουθήστε το Money Review στο Google News