Προδιάγνωση έναντι θεραπείας στην ελληνική οικονομία

Αν μας έχουν μάθει κάτι τα τόσα χρόνια οικονομικών κρίσεων της ευλογημένης χώρας μας είναι ότι η οικονομία μας δεν είναι βασισμένη σε κανόνες βιωσιμότητας. Με την παραμικρή αναταραχή στο σύστημα, η οικονομία κλονίζεται. 

Ο ρόλος των τραπεζών 

Οι τράπεζες με το πέρασμα των χρόνων και την εξέλιξη των τεχνολογιών, αποτελούν πλέον την καρδία του οικονομικού σώματος. Ιδιώτης ή εταιρεία πρέπει να αποταθεί  στην τράπεζα για την ομαλή ένταξη και συμμετοχή του στο σύστημα αλλά και για την στήριξη του οικογενειακού, εταιρικού προϋπολογισμού/στρατηγικού σχεδίου ανάπτυξης. Ενα μικρό ίσως ποσοστό πολιτών λειτουργεί στην σημερινή κοινωνία χωρίς τουλάχιστον μια πιστωτική κάρτα ή δάνειο. 

Συνεπώς οι τράπεζες καθορίζουν σχεδόν εξ ολοκλήρου τον ρυθμό της οικονομίας. Θα ρίξουν χρήμα στην αγορά, με την διάθεση κυρίως δανείων  ή άλλων προϊόντων (επενδυτικών και καταναλωτικών) ή θα προσπαθήσουν να μετριάσουν την κυκλοφορία του χρήματος, με υψηλά επιτόκια και φειδωλά δάνεια. 

Η περίοδος των παχιών αγελάδων

Εάν η τράπεζα είναι λοιπόν η καρδιά του σώματος, τότε σίγουρα ο εγκέφαλος είναι η εκάστοτε κυβέρνηση. Εκείνη είναι που θα επιλέξει να χρησιμοποιήσει το τραπεζικό σύστημα, κατά το δοκούν με βάση την εκάστοτε κοινωνική και οικονομική πολιτική. Παραδειγματικά βλέπε πώς την περίοδο 1998 και αργότερα, οι τράπεζες χρησιμοποιήθηκαν από την κυβέρνηση ως το μέσο για την ένταξη μας στην ΟΝΕ (Οικονομική Νομισματική Ένωση) για να μπορέσει να εισέλθει και η χώρα μας στο Ευρώ. Λίγο αργότερα, πώς προεγκεκριμένα δάνεια ερχόντουσαν στο σπίτι του κάθε πολίτη, χωρίς εκείνος να χρειαστεί να κουνήσει το δάχτυλό του. Προσωπικά θυμάμαι να γίνομαι παραλήπτης αρκετών τέτοιων προσφορών στην αλληλογραφία μου.  Ο πολίτης έπρεπε μόνο να επισκεφτεί την τράπεζα και να υπογράψει την δανειακή σύμβαση. Ετσι απλά! 

Η Ελλάδα βρισκόταν στην προθέρμανση για να υποδεχτεί του Ολυμπιακούς Αγώνες. Κύμα εργοταξίων και υψηλοί δείκτες ανάπτυξης. Δάνεια για κάθε περίπτωση. 

Ποιο ήταν όμως το αποτέλεσμα;  

Με βάση την ΕΛΣΤΑΤ (Ιούλιος 2022), το 1/3 των Ελλήνων «φλερτάρουν» με το όριο της φτώχειας! Συσσώρευση ατομικού χρέους που είχε επέλθει, διαμέσου διαφόρων κρίσεων (χρηματιστήριο, Covid, πόλεμος Ουκρανία).  Σε όλη αυτή την περίοδο, νοικοκυριά και εταιρείες τινάχτηκαν στον αέρα. Άνθρωποι αυτοκτόνησαν, κινητά και ακίνητα κατασχέθηκαν, η οικονομία βούλιαξε!  Έπρεπε λοιπόν οι τράπεζες να θεραπεύσουν το σύστημα και να το προστατεύσουν από μια θεσμική χρεοκοπία. Οι τράπεζες όμως δεν βγήκαν ζημιωμένες. Με την ανακεφαλαίωση που έγινε αργότερα, πήραν πίσω το χαμένο κεφαλαίο. Οι πολίτες όμως έμειναν με το χρέος.

Σήμερα τα κόκκινα δάνεια έχουν περάσει στα χέρια των οικονομικών οίκων (Funds). Γιατί όμως έπρεπε να φτάσουμε εδώ; Δεν θα μπορούσαμε να είχαμε προφυλάξει τους καταναλωτές και κατ’ επέκταση την οικονομία, να μην ανοιχτούν τόσο πολύ, να έκαναν καλύτερη διαχείριση; 

 Τις πταίει;

Το βάρος για την λανθασμένη διαχείριση των χρημάτων που είχαν δοθεί από τις τράπεζες είναι σίγουρα στο άτομο.  Η ατομική ευθύνη του κάθε πολίτη που πήρε δάνειο/κάρτα και δεν έκανε σωστή χρήση είναι ξεκάθαρη. Όμως τι ρόλο έπαιξαν οι τράπεζες; Τι θα μπορούσε να αποφευχθεί;  Υπήρξε, θυμάμαι, μια τηλεοπτική εκπομπή που βοηθούσε πολίτες να κάνουν διακανονισμό με τις τράπεζες και να κάνουν μια νέα αρχή. Το αξιοσημείωτο εκείνης της εκπομπής ήταν ότι στο 100% των ανθρώπων που βοηθούσαν, κανένας δεν είχε πάρει την λεγόμενη «μαυρομίτα» και να κάνει σε τακτικά χρονικά διαστήματα μια απλή άσκηση εσόδων – εξόδων.  Να δει ότι ο τρόπος ζωής και διαχείρισης του κεφαλαίου του ήταν ανεπαρκής. 

Η μη σωστή διαχείριση του οικογενειακού ή επιχειρησιακού προϋπολογισμού ήταν καταστροφική. Μεγάλες σπατάλες σε ακριβά καταναλωτικά αγαθά. Βλέπε τον αριθμό αυτοκινήτων που ταξινομήθηκαν στην Ελλάδα, όταν καταργήθηκε το κόστος διαβίωσης αυτοκινήτων (ΣΕΕΑ, αριθμός εκτελωνισμού αυτοκίνητων 1997, 160 χιλιάδες, 2007 σχεδόν 280 χιλιαδες). Αν και δεν έχει το κόστος των αυτοκινήτων, έχει όμως τις μάρκες και έτσι μπορούμε να υπολογίσουμε το κόστος των αυτοκινήτων αυτών με βάση το μοντέλο. Εν συνεχεία βλέπε σειρά καταναλωτικών δανείων π.χ. διακοποδάνειο, ή για αγορά καταναλωτικών αγαθών. 

Ο καταναλωτής έπαιρνε δάνεια χωρίς μελέτη και σωφροσύνη. Έκαναν άραγε όμως και οι τράπεζες προδιάγνωση, στο εάν οι πολίτες θα μπορούσαν να ξεπληρώσουν τα χρέη τους πριν τους δώσουν τότε τα δάνεια; Υπήρξε κάποια μηνιαία επισήμανση όταν οι μηνιαίες δόσεις της πιστωτικής κάρτας έφταναν έναν υψηλό ποσοστό επί του εισοδήματος; 

Τι μπορούμε να μάθουμε, ώστε να προλάβουμε άλλες μελλοντικές καταστάσεις;

Επιχειρηματικές διαδικασίες που θα μπορούσαν να μπορούσαν να υιοθετηθούν στην κοινωνία

Μια εταιρεία, τουλάχιστον πολυεθνική, με το που θα λάβει την παραγγελία από χονδρέμπορο ή απλό πελάτη, κάνει αμέσως έναν πιστωτικό έλεγχο (credit management).  Ακόμα και στον μεγαλύτερο πελάτη της, εάν το μέγεθος της παραγγελίας βάζει την εταιρεία αλλά και τον πελάτη εκτός συμφωνημένου πλαισίου, απλά μπλοκάρει την παραγγελία στην διεκπεραίωση της. 

Σήμερα βέβαια οι τράπεζες ακολουθούν το ίδιο μοντέλο. Εκ των υστέρων όμως, αφού περάσαμε την εποχή της ανεξέλεγκτης παροχής δανείων με τα σημερινά αποτελέσματα. 

Εντούτοις, αυτό που επίσης κάνουμε στις επιχειρήσεις, είναι το λεγόμενο “predictive analytics”, μια σειρά από προληπτικές αναλύσεις. Με την χρήση προληπτικών αναλύσεων προσπαθούμε να προβλέψουμε την πορεία απόδοσης και να δούμε πού έχουμε κίνδυνο να αποτύχουμε, με αποτέλεσμα να παίρνουμε τα ανάλογα μέτρα πρόληψης (process mining with predictive analytics). 

Δεν θα μπορούσαμε να κάνουμε το ίδιο και στην κοινωνία μας και να μάθουμε, να γαλουχήσουμε τα μέλη μας ως κοινωνία, τους πελάτες, ως τράπεζες, ώστε να κάνουν σωστή χρήση του εισοδήματός τους χωρίς να κινδυνεύουμε, όταν σε κάθε εγχώριο ή παγκόσμιο βήχα της οικονομίας φοβόμαστε μην τυχόν η δική μας οικονομία πάθει πνευμονία; 

Ίσως μια σειρά σεμιναρίων προς πολίτες πάνω σε θέματα διαχείρισης οικογενειακού προϋπολογισμού, μια συστηματική αυτοματοποιημένη πλέον τραπεζική υπηρεσία για το πώς κινείται η μηνιαία κατανάλωση του εισοδήματος με ειδοποιήσεις όταν οι χρεώσεις φτάσουν ένα συγκεκριμένο ποσοστό του δηλωθέντος μηνιαίου εισοδήματος, βοηθήσει. 

Είναι πραγματικά απίθανο, πώς σε μια χώρα με χαμηλό επίπεδο μισθών, τα πιο ακριβά καταναλωτικά προϊόντα π.χ. iPhone εξαφανίζονται από την αγορά! 

Μα αλλάζουν τα μυαλά;

Μιλώντας με δικούς μου ανθρώπους πάνω στο ίδιο ζήτημα, η απάντηση ήταν «εγώ μόνος μου είχα το κοντρόλ, δεν περίμενα βοήθεια από κανένα», «δεν έχω ανάγκη από μαθήματα». Μια καθαρή αυταπάρνηση της συνειδήσεως του πολίτη και κυρίαρχη λογική του ατόμου. 

Μιλώντας πάλι για το «τέρας της γραφειοκρατίας» ακούμε συχνά πυκνά, πόσο δύσκολο είναι να κάνεις την δουλειά σου, όταν εμπλέκεται το Δημόσιο. 

Υπάρχει μια κουλτούρα, λοιπόν, που έχει δημιουργηθεί ως αποτέλεσμα του τρόπου λειτουργίας πολιτών και συστήματος. Ενός κράτους που δεν ενδιαφέρεται να εκπαιδεύσει τον πολίτη και να τον βοηθήσει, αλλά όταν έρθουν τα δύσκολα, βάζει τον πολίτη στη γωνία. Από την άλλη έναν πολίτη κατ’ ευφημισμόν, που στην ουσία είναι ομάδες ατόμων με ιδιοτελή βραχυπρόθεσμα συμφέροντα. 

Ποιος λοιπόν είναι εκείνος που θα μπορούσε να κάνει την διαχείριση αλλαγής; 

Μέσα στα τελευταία 3 χρόνια, η Ελλάδα έχει φτάσει σε υψηλά ποσοστά διακυβέρνησης, 1.500 από τις συνολικά 5.000 διαδικασίες είναι ψηφιοποιημένες και μέχρι το 2028 θα ολοκληρωθούν όλες. (Ομιλία του Υπουργού Επικρατείας και Ψηφιακής Διακυβέρνησης Κυριάκου Πιερρακάκη στην εκδήλωση «3 χρόνια gov.gr – Ένα κράτος ψηφιακό, η Ελλάδα σε κίνηση», 18 Φεβ 2023). 

Μέχρι πρότινος, η τράπεζα ήταν το μέρος να πληρώσεις σχεδόν οποιαδήποτε λογαριασμό, ή απλά το μέρος να δεις εάν μπήκε η σύνταξη. Με κυβερνητικές αποφάσεις, η τράπεζα πλέον έχει μηχανήματα για τις πληρωμές αυτές, ή απλά ηλεκτρονικές εφαρμογές. Όλα γίνονται αυτόματα σε μηδενικό χρόνο και κυρίως δεν χρειάζεται να είσαι καν στην Ελλάδα. Σε λίγο καιρό, στην τράπεζα θα πηγαίνουμε μόνο για καθαρά τραπεζικά προϊόντα. Κάτι που σε άλλες χώρες γίνεται χρόνια τώρα. 

Τα πράγματα συνεπώς αλλάζουν, αρκεί να το πάρει απόφαση η κυβέρνηση. Μόλις αλλάξει ο τρόπος λειτουργίας, θα αλλάξουν και τα μυαλά! 

Εν κατακλείδι

Οι τράπεζες είναι το κύριο εργαλείο χειραγώγησης της οικονομίας. Σκοπός της τράπεζας είναι πάντα το κέρδος. Ωστόσο, πρέπει να δούμε εάν έχει μεγαλύτερο κέρδος να έχουμε έναν πελάτη από τον οποίο θα παίρνουμε το 30% του εισοδήματός του εφ’  όρου ζωής ή εάν αποζητούμε να πάρουμε το μέγιστο κέρδος από κάτι που έχει σήμερα και ίσως όχι αύριο. 

Η οικονομία πρέπει να έχει τουλάχιστον ένα σταθερό αν όχι αναπτυσσόμενο κύκλο εργασιών, όμως βιώσιμο και με βάση την δυναμική της. Η υπερχρέωση δεν είναι παρά μια ωρολογιακή βόμβα. Εάν το 1/3 των πολιτών σταματήσει να αγοράζει, τότε το χρήμα αυτομάτως κόβεται από τις εισπράξεις των επιχειρήσεων, συνεπώς το 1/3 θα μετατραπεί σε ½. 

Πέραν όλων των άλλων μέτρων, συνάμα μια αλλαγή πλεύσης με συστηματική εκπαίδευση των πολιτών για την σωστή διαχείριση του εισοδήματος και του χρέους τους και με την ταυτόχρονη επιβολή δικλείδων ασφαλείας στην χρήση κάρτας και στην έκδοση δανείων, μπορεί να μειώσει αισθητά σημερινά αλλά και μελλοντικά προβλήματα στην οικονομία και να δημιουργήσει έτσι μια οικονομία με πυλώνες όχι τον υπερκαταναλωτισμό, αλλά την βιωσιμότητα.  

* Ο Νικόλαος Τζουάνος είναι Υπεύθυνος Επιχειρησιακής Αριστείας και Μετασχηματισμού, Order To Cash, Bayer. 

Ακολουθήστε το Money Review στο Google News