Η διαμάχη της πατέντας: Είναι για τα χρήματα;

Αν υπάρχει κάτι στο οποίο συμφωνούν οι ειδικοί, αλλά και οι ηγέτες ανά τον κόσμο είναι πως τα εμβόλια είναι το πιο ισχυρό όπλο που έχουμε στη μάχη κατά της Covid-19. Πολλοί δε τονίζουν πως κανείς μας δεν είναι πραγματικά προστατευμένος έως ότου λάβει την προστασία των εμβολίων η μεγάλη πλειονότητα. Όταν όμως η συζήτηση έρχεται στο πώς θα επιταχυνθεί η παραγωγή και η διανομή των εμβολίων ειδικά στις αναπτυσσόμενες χώρες, που έχουν μείνει πολύ πίσω σε σχέση με τον ανεπτυγμένο κόσμο, αρχίζουν οι διαφωνίες.

Οι ΗΠΑ σε μία μεταστροφή της στάσης που είχαν κρατήσει επί Τραμπ στηρίζουν πλέον την πρόταση που λέει ότι η λύση βρίσκεται στην άρση των δικαιωμάτων πατέντας για τα εμβόλια της Covid-19. Η Ε.Ε. που αρχικά απέρριπτε την πρόταση δηλώνει έτοιμη να το συζητήσει. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι έχει πειστεί για την ορθότητα και πρωτίστως την αποτελεσματικότητα μίας τέτοιας κίνησης. Ήδη χώρες όπως η Γερμανία έχουν σπεύσει να επισημάνουν ότι δημιουργεί μάλλον περισσότερα προβλήματα από όσα λύνει. 

Τι ακριβώς όμως αφορά αυτή η διαμάχη; Ποια τα επιχειρήματα της μίας και της άλλης πλευράς; 

Τι ισχύει για τις πατέντες

Τα φάρμακα και κάθε είδους εφεύρεση καλύπτονται από πατέντες, τα οποία παρέχουν στους δημιουργούς τους νομική προστασία έναντι προσπαθειών αντιγραφής. Αυτό ισχύει βεβαίως και για τα εμβόλια, η ανάπτυξη των οποίων απαιτεί να δαπανηθούν τεράστια κεφάλαια σε έρευνα και παραγωγή από τις φαρμακευτικές. Με την προστασία της πατέντας οι δημιουργοί ουσιαστικά έχουν τη δυνατότητα να βγάλουν κέρδος από την εφεύρεσή τους, κάτι που λειτουργεί ως κίνητρο για να συνεχίσουν να επενδύουν σε καινοτόμες ιδέες. 

Η πρόταση για άρση

Ωστόσο αυτό το πλαίσιο έχει φτιαχτεί για «κανονικούς καιρούς». Σήμερα είμαστε αντιμέτωποι με μία άνευ προηγουμένου κρίση. Στο πλαίσιο αυτό το περασμένο φθινόπωρο περίπου 60 αναπτυσσόμενες οικονομίες με επικεφαλής την Ινδία και τη Νότια Αφρική πρότειναν στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου να επιτρέψει την άρση στις πατέντες των εμβολίων κατά της Covid-19. Η συνταγή που σώζει ζωές θα πρέπει να γίνει ευρέως διαθέσιμη ώστε να μπορούν τα εμβόλια να παραχθούν σε τοπικό επίπεδο και επομένως να επιταχυνθεί δραστικά η προσφορά και διανομή τους. 

Ποιο είναι το πρόβλημα;

Η πρόταση αν και έχει επικροτηθεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, όπως και από αρκετούς ειδικούς του χώρου της υγείας, αντιμετωπίζεται με σκεπτικισμό ή και κριτική από πολλούς σε Ευρωπαϊκή Ένωση και Βρετανία. Το μεγαλύτερο κόστος που αφορά τα εμβόλια είναι οι δαπάνες για την έρευνα και την ανάπτυξή τους: η παραγωγή τείνει να στοιχίζει λιγότερο. Η άρση της πατέντας θα σημάνει άρση των κινήτρων για έρευνα και ανάπτυξη και κατά συνέπεια θα υπονομεύσει τις προσπάθειες για μάχη κατά της Covid-19, αφού όπως φαίνεται θα χρειαστούμε και άλλα εμβόλια στο μέλλον (ώστε να εντοπίζονται επαρκώς όλες οι μεταλλάξεις).

Έχει λοιπόν η διαμάχη πρωτίστως να κάνει με τα χρήματα; 

Όχι ακριβώς. Αν εννοούμε εάν έχει να κάνει με το κέρδος, τότε η απάντηση είναι όχι. Οι περισσότερες φαρμακευτικές που έχουν αναπτύξει εμβόλια κατά της Covid-19 δεν θα βγάζουν κέρδος από την πώλησή τους για όσο διαρκεί η πανδημία. Οι επικριτές της ιδέας τονίζουν πως με την άρση της πατέντας δεν λύνεται ούτως ή άλλως το πρόβλημα, που είναι να επιταχύνουμε άμεσα τη διαδικασία παραγωγής και διανομής ενισχύοντας τις αλυσίδες εφοδιασμού. Για να παράξει μία χώρα και ειδικά μία αναπτυσσόμενη, που δεν έχει προηγούμενη εμπειρία, τα εμβόλια κατά της Covid-19 δεν της αρκεί να έχει τα συστατικά του εμβολίου που καλύπτει η πατέντα. «Θα ήταν σαν να δίναμε μία συνταγή με τα υλικά, χωρίς οδηγίες» σχολίασε χαρακτηριστικά ειδικός στο BBC. Υπολογίζεται ότι θα χρειαστεί να περάσουν αρκετοί μήνες (τουλάχιστον 6 σε ορισμένες περιπτώσεις και 1 ή 1,5 χρόνος) από τη στιγμή που θα έχουμε την άρση της πατέντας, για να αρχίσει η παραγωγή. 

Ποια είναι η εναλλακτική;

Η Ε.Ε. μπορεί να δηλώνει ανοιχτή στη συζήτηση, όμως προηγουμένως είχε πει ότι η καλύτερη βραχυπρόθεσμη λύση θα ήταν η βελτίωση των αλυσίδων παραγωγής και να πιεστούν οι πλουσιότερες χώρες να εξάγουν περισσότερα εμβόλια.

Το Ηνωμένο Βασίλειο λέει ότι είναι ένας από τους μεγαλύτερους δωρητές της Covax, η οποία ενορχηστρώνει τη διάθεση των εμβολίων σε πολλές φτωχότερες χώρες. Επίσης, τάσσεται υπέρ της εθελοντικής  διάθεσης των πατεντών, όπως μέσω της συνεργασίας του Serum Institute of India με την AstraZeneca και το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Θέλει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου να στηρίξει περισσότερες τέτοιες συνεργασίες.

Το σύστημα του ΠΟΕ επιτρέπει να προχωρήσει αυτού του είδους η συμφωνία για τις πατέντες περαιτέρω. Οι κυβερνήσεις μπορούν να επιβάλουν την αναγκαστική διάθεση των δικαιωμάτων στις εταιρείες που παράγουν τα εμβόλια, αναγκάζοντάς τις να μοιραστούν την τεχνογνωσία τους και να επιβλέπουν την παραγωγική διαδικασία. Όμως οι εταιρείες αυτές θα πρέπει να αποζημιωθούν για να το κάνουν.

Γιατί άλλαξαν τη γνώμη τους οι ΗΠΑ;

Η ανακοίνωση ήρθε αφότου η Εκπρόσωπος Εμπορίου των ΗΠΑ Κάθριν Τάι πραγματοποίησε συναντήσεις με τις μεγάλες εταιρείες εμβολίων, σε μία προσπάθεια να επιταχυνθεί σημαντικά η παραγωγή.

Όμως κάποιοι ειδικοί του εμπορίου ίσως να αναρωτιούνται εάν πρόκειται για μία διαπραγματευτική τακτική, προκειμένου να πεισθούν οι εταιρείες των εμβολίων να συνεργαστούν σε έναν μεγαλύτερο  βαθμό και να μοιραστούν τις πατέντες είτε εθελοντικά ή με μειωμένο αντίτιμο.

Τι θα γίνει μετά;

Τώρα, οι συζητήσεις θα συνεχιστούν στον ΠΟΕ, όπου οι αποφάσεις παίρνονται με συναίνεση.

Χωρίς τη στήριξη και άλλων βασικών κρατών, οι προτάσεις ίσως να καθυστερήσουν. Αλλά έχουν ανοίξει το δρόμο για έναν συμβιβασμό, ο οποίος θα μπορούσε να ενισχύσει την παραγωγή.

Το βασικό ερώτημα είναι το πότε και το κατά πόσο πολύ.

moneyreview.gr με πληροφορίες από BBC

Ακολουθήστε το Money Review στο Google News