Πώς θα ανοίξει η «πόρτα» της απασχόλησης για τις νεότερες γενιές

Ένα από τα μεγαλύτερα θύματα της πανδημικής κρίσης είναι οι νέοι, αντιμετωπίζοντας το φάσμα της ανεργίας και των χαμένων ευκαιριών απασχόλησης. Μεταξύ των επτά περισσότερο ανεπτυγμένων οικονομιών(G7), περισσότεροι από έξι εκατομμύρια νέοι βρέθηκαν χωρίς δουλειά κατά τους πρώτους έξι μήνες της πανδημίας, με το ποσοστό απασχόλησης επί του συνολικού εργατικού δυναμικού να υποχωρεί από το 11,2% μόλις στο 10%, σύμφωνα με στοιχεία του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης.

Παρόμοιες συνθήκες επικράτησαν και στην παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση προ δεκαετίας, κλείνοντας για εκατομμύρια νέους σε ΗΠΑ και Ευρώπη την πόρτα της απασχόλησης. Και τώρα η πανδημία Covid-19 απειλεί να κάνει το ίδιο: Οι νέοι βρίσκονται αντιμέτωποι με μια πολύ πιο σκληρή και «αφιλόξενη» αγορά εργασίας από ό,τι οι μεγαλύτερες γενεές.

Παρά τα διδάγματα της προηγούμενης κρίσης, τα έως τώρα μέτρα στήριξης της απασχόλησης μεταξύ των νέων κρίνονται ελλιπή. Χωρίς τη λήψη γενναίων και τολμηρών πολιτικών, η παγκόσμια οικονομία θα βρεθεί αντιμέτωπη με τον κίνδυνο μιας χαμένης γενεάς.

ΗΠΑ και Ευρώπη: Δύο διαφορετικές όψεις του ίδιου νομίσματος

H εικόνα σε ΗΠΑ και Ευρώπη είναι εκ διαμέτρου αντίθετη, όπως και οι προσεγγίσεις τους, τόσο στην πιστωτική όσο και στην πανδημική κρίση.

Στη διάρκεια της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, η ανεργία μεταξύ των νέων στις ΗΠΑ εκτοξεύθηκε στο 19% από περίπου 10%, ενώ στην Ευρωπαϊκή Ένωση αυξήθηκε κατά δέκα ποσοστιαίες μονάδες, στο 26% από 16%, όπως επισημαίνει σε πρόσφατη έκθεσή του το Ινστιτούτο Bruegel. Στις ΗΠΑ, η ταχεία επιστροφή της οικονομίας σε τροχιά ανάκαμψης επέτρεψε και τη δημιουργία ευκαιριών απασχόλησης για τους νέους, με μείωση του ποσοστού ανεργίας από το ιστορικό υψηλό του 19,1% το καλοκαίρι του 2010 στο 10,32% το 2015 και σε επίπεδα χαμηλότερα σε σύγκριση με το 2008(14%).

Στην Ευρώπη, χρειάσθηκε να μεσολαβήσουν δέκα χρόνια μέχρις ότου το ποσοστό ανεργίας μεταξύ των νέων επιστρέψει στα επίπεδα του 2008, καθώς ορισμένες χώρες-μέλη της Ε.Ε., κυρίως στον Νότο, οι πληγές της κρίσης ήταν ακόμη πιο βαθιές.

Το Bruegel εκτιμά ότι ο αντίκτυπος της πανδημίας του κορωνοϊού στην απασχόληση είναι ακόμη πιο βαρύ και ότι ίσως χρειασθεί ακόμη μία δεκαετία επιστροφής στα προ κρίσης επίπεδα.

Οι πρώτες ενδείξεις είναι ήδη ορατές: Στις ΗΠΑ, το ποσοστό ανεργίας στους νέους ήταν την άνοιξη του 2020 υπερδιπλάσιο σε σύγκριση με τα επίπεδα του αντίστοιχου περσινού μηνός, «σκαρφαλώνοντας» στο 27,40%. Στην Ευρώπη, η εικόνα ήταν κάπως καλύτερη. Παρ’ όλα αυτά, στο διάστημα μεταξύ Φεβρουαρίου-Σεπτεμβρίου 2020, το ποσοστό νέων ανέργων αυξήθηκε κατά δύο ποσοστιαίες μονάδες, στο 17%. Το παράδοξο είναι ότι την ίδια περίοδο, η ανεργία μεταξύ του πληθυσμού άνω των 55 ετών μειώθηκε.

Ακόμη πιο ανησυχητική είναι η αύξηση σχεδόν κατά πέντε ποσοστιαίες μονάδες του ποσοστού των νέων που εγκατέλειψαν τις προσπάθειες αναζήτησης εργασίας.

Τον Δεκέμβριο του 2020, περισσότεροι από τρία εκατομμύρια νέοι ηλικίας κάτω των 25 ετών στην Ε.Ε. ήταν χωρίς δουλειά. Στην Ευρωζώνη, ο αντίστοιχος αριθμός ανερχόταν στα 2,590 εκατομμύρια. Το ποσοστό ανεργίας μεταξύ των νέων αυξήθηκε στο 17,8% στην Ε.Ε. και στο 18,5% στην Ευρωζώνη, από 17,5% και 18,1%  του προηγουμένου μηνός. Μέσα σε έναν χρόνο, η «στρατιά» νέων ανέργων στην Ε.Ε. αυξήθηκε κατά 438.000 και κατά 353.000 στην Ευρωζώνη, όπως δείχνουν τα στοιχεία της Εurostat.

Ποιες ευρωπαϊκές χώρες βρέθηκαν στο «μάτι του κυκλώνα»

Η έλευση της πανδημίας βρήκε την ανεργία μεταξύ των νέων σε χώρες όπως Ελλάδα, Ισπανία και Ιταλία σε επίπεδα υψηλότερα προ της πιστωτικής κρίσης.

Και το τίμημα που καλούνται να πληρώσουν οι νέοι είναι βαρύτερο. Η ανεργία μεταξύ των Ισπανών ηλικίας κάτω των 25 ετών αυξήθηκε από το ήδη υψηλό ποσοστό 32% του Φεβρουαρίου στο 40,7% τον Δεκέμβριο του 2020, όπως δείχνουν τα στοιχεία της Eurostat.

Η Ελλάδα κατέχει αργυρό μετάλλιο μεταξύ των χωρών της Ευρωζώνης ως προς την ανεργία μεταξύ των νέων, με το αντίστοιχο ποσοστό στο 35%.

Η νεανική ανεργία συνοδεύεται από μακροπρόθεσμες αρνητικές συνέπειες. Εργαζόμενοι που ήταν άνεργοι κατά τη νεαρή ηλικία έχουν την τάση να αμείβονται λιγότερο στη διάρκεια της επαγγελματικής τους ζωής, επισημαίνει το Bruegel στην ανάλυσή του. Παράλληλα, οι νέοι άνεργοι αντιμετωπίζουν το μέλλον με λιγότερη αισιοδοξία, εγκαταλείπουν αργότερα την οικογενειακή εστία και δημιουργούν αργότερα δική τους οικογένεια.

Δεν αποτελεί απορίας άξιον που τα ποσοστά γεννητικότητας στο Νότο είναι από τα χαμηλότερα στην Ευρώπη. Στην Ιταλία, ο ετήσιος αριθμός γεννήσεων υποχωρεί σταθερά από περισσότερες από 800.000 στα μέσα της δεκαετίας του 1970 σε 420.000 το 2019, τον χαμηλότερο αριθμό από το 1861. Στην Ισπανία, τη χώρα με το δεύτερο χαμηλότερο ποσοστό γεννητικότητας στην Ευρώπη μετά τη Μάλτα, ο αριθμός των γεννήσεων έπεφτε ακόμη και πριν την πανδημία, σημειώνοντας πτώση 16% μεταξύ του 2014 και του 2019. Από τα χαμηλότερα στην Ευρώπη και το ποσοστό γεννητικότητας στην Ελλάδα. Μάλιστα, από τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ προκύπτει ότι το 2017 σημειώθηκε αρνητικό ρεκόρ γεννήσεων σε σχέση με τους θανάτους (90.000 γεννήσεις, οι οποίες μεταφράζονται σε μείωση 4,7% σε σχέση με το 2016).

Οι προκλήσεις και πώς θα αποφευχθεί ο κίνδυνος μιας χαμένης γενεάς

Για τους εκατομμύρια νέους ανά τον κόσμο που θα επιβιώσουν της πανδημίας, θα βρεθούν αντιμέτωποι με δύσκολες συνθήκες ένταξης στην αγορά εργασίας. Η ύφεση εξαιτίας της κρίσης Covid-19 συνεπάγεται προκλήσεις για την έναρξη επαγγελματικής σταδιοδρομίας, όπως και ο κίνδυνος να κερδίζουν λιγότερα χρήματα επί δεκαετίες, να είναι επιρρεπείς σε εγκληματικές ενέργειες και να εισπράττουν μικρότερη ικανοποίηση από την οικογενειακή ζωή. Αυτές είναι οι μακροπρόθεσμες συνέπειες εισόδου στην αγορά εργασίας σε καιρούς ύφεσης, εξηγεί το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο σε ανάλυσή του για το μέλλον των νέων στην εποχή της Covid-19. Στην ανάλυση, οι ερευνητές του ΔΝΤ μελέτησαν στοιχεία από προηγούμενες φάσεις ύφεσης, καταλήγοντας σε δυσοίωνα για τις προοπτικές απασχόλησης στις ΗΠΑ. Παρόμοια και τα ευρήματα σε αντίστοιχες μελέτες σε Καναδά, Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Αυστρία, Ισπανία, Βέλγιο, Νορβηγία και Ιαπωνία.

Σύμφωνα με το ΔΝΤ, οι περίπου 6,8 εκατ. Αμερικανοί νέοι που αναζήτησαν για πρώτη φορά εργασία το 2020 θα έχουν λιγότερα κέρδη 400 δισ. δολαρίων κατά την πρώτη δεκαετία της επαγγελματικής τους ζωής. Η συγκεκριμένη πρόβλεψη βασίζεται σε σενάριο ταχείας ανάκαμψης το 2021. Σε αντίθετη περίπτωση παρατεταμένης ύφεσης, τότε οι νέοι κινδυνεύουν να μείνουν ακόμη πιο πίσω, προειδοποιεί το ΔΝΤ.

Τόσο οι ΗΠΑ, όσο και η Ευρώπη, πρέπει να εστιάσουν τις προσπάθειες στήριξης της νέας γενεάς. 

Ειδικά για την Ευρώπη, οι οικονομολόγοι του Bruegel επικαλούνται σχέδιο δράσης τριών πυλώνων, ώστε να αποφευχθεί μία χαμένη γενεά. Πρώτον, κατάλληλη δημοσιονομική και νομισματική πολιτική που θα επιτρέψει την ταχεία επιστροφή στην ανάκαμψη. Σε αυτό το σημείο, θα πρέπει να αποφευχθούν τα λάθη και καθυστερήσεις της προηγούμενης κρίσης, οδηγώντας την Ευρώπη στη δεύτερη ύφεση και κρίση χρέους του 2011-13. Τα μέτρα δημοσιονομικής και νομισματικής στήριξης θα πρέπει να παραμείνουν σε ισχύ το 2022 και το 2023.

Δεύτερον, χρειάζονται στοχευμένα προγράμματα για την πρόσληψη και διατήρηση νέων εργαζομένων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει δεσμευθεί για τη διάθεση 22 δισ. ευρώ από τους πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης για τη στήριξη της νεανικής ανεργίας. Το ποσό όμως κρίνεται ανεπαρκές για τη στήριξη των τριών εκατομμυρίων νέων ανέργων. Θα πρέπει να διατεθούν περισσότερα κεφάλαια, σε πανευρωπαϊκό επίπεδο αλλά και σε επίπεδο εθνικών κυβερνήσεων για τη δημιουργία θέσεων εργασίας και επαγγελματικών ευκαιριών.

Τρίτον, πριν από δέκα χρόνια και παρά τις δεσμεύσεις περί του αντιθέτου, η χρηματοδότηση σε παιδεία, επενδύσεις και κοινωνικές πολιτικές μειώθηκε σε πολλές χώρες της Ευρώπης, σε βάρος των νέων. Αυτή τη φορά, οι αρχές πρέπει να ενεργήσουν διαφορετικά. Πολλές ευρωπαϊκές χώρες πληρώνουν βαρύ τίμημα για τα χαμηλά ποσοστά ψηφιοποίησης σε σχολεία και πανεπιστήμια.

Εάν η Ευρώπη θέλει να παραμείνει ανταγωνιστική, θα πρέπει να επενδύσει περισσότερο στην οικονομία του μέλλοντος. Και δεν υπάρχει καλύτερη επένδυση από τους νέους, που αποτελούν το μέλλον ενός κόσμου την επομένη της πανδημίας.

Αγγελική Κοτσοβού

Ακολουθήστε το Money Review στο Google News