Ρίτσαρντ Θέιλερ: Τα οφέλη των νέων τεχνολογιών υπερβαίνουν τους κινδύνους

Στον σύγχρονο καπιταλιστικό κόσμο οι συμπεριφορές και οι αποφάσεις σχηματίζονται μέσα από εξωτερικές επιρροές που δημιουργούνται από την αρχιτεκτονική του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο αλληλοεπιδρούμε.

Η «ψυχολογία του ατόμου» συχνά αποτελεί τη βάση των απόψεων του νομπελίστα Οικονομικών και καθηγητή Συμπεριφορικής Επιστήμης και Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου, Ρίτσαρντ Θέιλερ, σύμφωνα με τον οποίο η ανθρώπινη συμπεριφορά και οι αποφάσεις που λαμβάνουμε στρέφονται συχνά απέναντι σε οικονομικά ορθολογικούς κανόνες ή ακόμη και στα προσωπικά μας συμφέροντα. Γνωστός και ως «πατέρας» των σύγχρονων συμπεριφορικών οικονομικών ο Θέιλερ εξηγεί στα έργα του «Παράτυπη συμπεριφορά» (εκδόσεις Κάτοπτρο) και «Nudge (=Ωθηση)» πως η ψυχολογία του ατόμου έχει άμεσο αντίκτυπο στη συμπεριφορά της αγοράς, ενώ μέσω μικρών «ωθήσεων (Nudges)» μπορούμε να βελτιώσουμε τις αποφάσεις μας.

Η «Κ» επικοινώνησε με τον νομπελίστα Ρίτσαρντ Θέιλερ και πρώην πρόεδρο της Αμερικανικής Οικονομικής Ενωσης και τον ρώτησε για την υπαρκτή δυσκολία γεφύρωσης της ψυχολογίας με την οικονομική επιστήμη και την κινητήριο δύναμη πίσω από την ενασχόλησή του με τη συμπεριφορική επιστήμη, την ευμεταβλητότητα της αγοράς βάσει ατομικών-ψυχολογικών παραγόντων και την επίδραση της τεχνητής νοημοσύνης στην καθημερινότητά μας.

«Αυτό που με παρακίνησε να σκεφτώ τα θέματα που έγιναν γνωστά ως “συμπεριφορικά οικονομικά” ήταν η προθυμία μου να “σκεφτώ έξω από το κουτί”. Η συνήθης οικονομική θεωρία αναλύει τη συμπεριφορά οικονομικών παραγόντων οι οποίοι είναι άκρως ορθολογικοί, μη συναισθηματικοί και δεν έχουν προβλήματα αυτοελέγχου. Ακόμα και κατά τη διάρκεια του μεταπτυχιακού μου διαπίστωσα ότι αυτές οι υποθέσεις είναι μη ρεαλιστικές και οι προβλέψεις των μοντέλων που βασίζονται σε τέτοιες υποθέσεις κάνουν κακές προβλέψεις για τη συμπεριφορά. Σκέφτηκα ότι η προσθήκη ορισμένων γνώσεων από την ψυχολογία και από άλλες κοινωνικές επιστήμες θα μπορούσε να βοηθήσει τα οικονομικά να γίνουν ισχυρότερα και ακριβέστερα».

Ομως, παρά το πιθανό υψηλό μορφωτικό επίπεδο πολλών πολιτών και τα ποικίλα οικονομικά μοντέλα διαχείρισης των οικονομικών στοιχείων, πολλοί τείνουν να δρουν «μη ορθολογικά» κατά τη λήψη των αποφάσεών τους. Σύμφωνα με τον καθηγητή Θέιλερ, «δεν μου αρέσει να χαρακτηρίζω κάποιον “παράλογο” (στις αποφάσεις του), επειδή είναι υποτιμητικό. Δεν είναι “ανορθολογικό” να μην μπορείς να παίξεις σκάκι σαν γκραν-μάστερ ή να μην μπορείς να καθορίσεις πόσα χρήματα πρέπει να αποταμιεύσεις για τη σύνταξη. Οι οικονομολόγοι της συμπεριφοράς δεν θεωρούν τους ανθρώπους χαζούς, απλώς θεωρούμε ότι ο κόσμος είναι δύσκολος! Ακόμα και ένα διδακτορικό στα οικονομικά δεν αρκεί για να μπορέσει κανείς να αποφασίσει ποιο συνταξιοδοτικό πρόγραμμα είναι το καλύτερο. Ολοι μας χρειαζόμαστε λίγη βοήθεια».

Εμβαθύνοντας στη θεωρία και στην αντίληψη του καθηγητή για το πώς τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά (ψυχολογία) επηρεάζουν τη λήψη των αποφάσεων μεταβάλλοντας τους δείκτες της αγοράς (οικονομία) γίνεται αναφορά στη σπουδαιότητα της θεωρίας Nudge (=Θεωρία της Ωθησης) και στις εφαρμογές της σε πραγματικές συνθήκες, σύμφωνα με την οποία οι μικρές «ωθήσεις (Nudges)» μπορούν να συμβάλουν στη βελτίωση των αποφάσεών μας.

Οπως αναλύει ο Θέιλερ, «ο Κας Σάνσταϊν και εγώ ορίζουμε την “ώθηση” ως κάποιο χαρακτηριστικό του περιβάλλοντος που προσελκύει την προσοχή μας και αλλάζει τη συμπεριφορά μας χωρίς να περιορίζει τις επιλογές μας ή να μεταβάλλει τα οικονομικά μας κίνητρα. Οι «ωθήσεις-υποδείξεις (Nudges)» λαμβάνουν χώρα στο πλαίσιο αυτού που ονομάζουμε “αρχιτεκτονική επιλογής”. Σκεφτείτε την ιστοσελίδα ενός γιγαντιαίου λιανοπωλητή όπως η Amazon. Είναι οργανωμένη με τρόπο τέτοιο που διευκολύνει τους αγοραστές να βρουν αυτό που θέλουν, παρά το γεγονός πως στην ιστοσελίδα διαθέτουν σχεδόν κάθε βιβλίο και σε πολλές γλώσσες!».

«Σε αυτόν τον αχανή κυβερνοχώρο υπάρχουν επίσης πολυάριθμες “ωθήσεις” που προσπαθούν να τραβήξουν την προσοχή των πολυάσχολων πελατών. Τα “Nudges (=ωθήσεις)” μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να κερδηθούν χρήματα (μέσω της στόχευσης αγοράς) ή για να βελτιωθεί η δημόσια πολιτική. Η μεγαλύτερη εφαρμογή τους μέχρι στιγμής αφορά τα συνταξιοδοτικά αποταμιευτικά προγράμματα, στα οποία έχουν υιοθετήσει τρεις βασικές “ωθήσεις”: 1) Η αυτόματη εγγραφή: όπου οι συμμετέχοντες συμπεριλαμβάνονται στο σχέδιο εκτός αν επιλέξουν να εξαιρεθούν. 2) Η αυτόματη κλιμάκωση (ή “αποθήκευσε περισσότερα αύριο”): όπου τα ποσοστά αποταμίευσης αυξάνονται σταδιακά με την πάροδο του χρόνου. 3) Τα προεπιλεγμένα επενδυτικά κεφάλαια: χαμηλού κόστους, διαφοροποιημένα επενδυτικά προϊόντα που εξαρτώνται από την ηλικία του συμμετέχοντος, καθιστώντας το έργο της επιλογής χαρτοφυλακίου ασφαλέστερο και ευκολότερο. Και οι τρεις αυτές “ωθήσεις” περιλαμβάνονται, για παράδειγμα, στο συνταξιοδοτικό ταμείο NEST που υιοθετήθηκε από το Ηνωμένο Βασίλειο».

Η συνέχεια της συζήτησής μας επικεντρώθηκε γύρω από τη λεγόμενη «αρχιτεκτονική των επιλογών» μέσα στην οποία αλληλοεπιδρά ο καταναλωτής και η οποία έχει κατηγορηθεί ως έμμεση χειραγώγηση της συμπεριφοράς του καταναλωτή. Απορρίπτοντας τον συλλογισμό πως οι «ωθήσεις» χρησιμοποιούνται για τη «θεραπεία» των παρεκκλινουσών μη ορθολογικών συμπεριφορών, ο καθηγητής Θέιλερ καταθέτει πως «δεν προσπαθούμε να “θεραπεύσουμε” τους ανθρώπους. Αντίθετα, προσπαθούμε να τους διευκολύνουμε να πετύχουν. Το GPS είναι ένα καλό παράδειγμα. Εχω τρομερή αίσθηση προσανατολισμού, αλλά τώρα έχω μια εφαρμογή στο τηλέφωνό μου που μου επιτρέπει να επιλέξω έναν προορισμό και στη συνέχεια με βοηθάει να πλοηγηθώ προς αυτόν. Εγώ αποφασίζω πού θέλω να πάω και μπορώ να μην επιλέγω τις προτάσεις της εφαρμογής. Η “θεωρία της ώθησης” στα καλύτερά της».

Τους τελευταίους μήνες η διεθνής επιστημονική κοινότητα υπεισέρχεται σε συζητήσεις που αφορούν περισσότερο το μέλλον παρά τα παροντικά προβλήματα, με την τεχνητή νοημοσύνη να έχει κυρίαρχο ρόλο. Απαντώντας σε ερώτηση για τους πιθανούς προβληματισμούς του ή τις επιφυλάξεις που ξεπροβάλλουν από την ενσωμάτωση της τεχνητής νοημοσύνης στη ζωή μας, ο καθηγητής Θέιλερ είναι καθησυχαστικός.

«Τουλάχιστον προς το παρόν, θεωρώ ότι τα οφέλη της τεχνητής νοημοσύνης υπερβαίνουν κατά πολύ τους κινδύνους. Και πάλι, το GPS είναι ένα τέλειο παράδειγμα. Η εφαρμογή γνωρίζει την κατάσταση της κυκλοφορίας σε πραγματικό χρόνο και μπορεί να κάνει αλλαγές στη διαδρομή εν κινήσει. Κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να το κάνει αυτό. Ακόμη και σε ένα αυτόνομο αυτοκίνητο, ο χρήστης επιλέγει τον προορισμό (και, ελπίζουμε, να δίνει προσοχή ώστε να παρακάμψει το σύστημα αν χρειαστεί). Να ανησυχώ μήπως μια μέρα το αυτοκίνητό μου με απαγάγει; Τουλάχιστον όχι κατά τη διάρκεια της ζωής μου. Φυσικά, είμαι γέρος».

Ολοκληρώνοντας τη συζήτησή μας με τον καθηγητή Θέιλερ, επισημαίνει πως θα εμπιστευόταν μια «έξυπνη» μηχανή για την αντικατάσταση μέρους των καθημερινών του καθηκόντων. «Φυσικά και θα την εμπιστευόμουν, θεωρούμε δεδομένο ότι έχουμε μια ενημερωμένη εγκυκλοπαίδεια στο τηλέφωνό μας, ενώ το αυτοκίνητό μου με ειδοποιεί αν πλησιάσω πολύ κοντά σε άλλο αυτοκίνητο. Δεν είναι βοηθητικά όλα αυτά;».

Πηγή: kathimerini.gr

Ακολουθήστε το Money Review στο Google News